Page 35 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

ortaya çıkan bu grubun göçebe yaşam tarzı Anadolu’daki yerleşiklerin yaşam tarzıyla uyuşamayacak
ve Anadolu’da karışıklıklara ve ayaklanmalara neden olacaktı (Cahen, 2000, s. 93-, 295). Öte yan-
dan yeni Türkmen dalgası, Anadolu Selçuklu Devleti çökerken Anadolu’nun Türkleşmesini tamam-
layacak yeni dinamikleri de yaratıyordu (Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, 1971, s. 506-507).
Türkmenler Şaman inancına bağlı Horasanlı Baba İlyas çevresinde toplanacaklar, hatta Konya’ya
saldırı girişiminde bulunacaklardı. Ancak Kırşehir yakınlarında Malya Ovasında Selçuklu ordusuna
yenilecekler (1240) ve Anadolu bir süre huzura kavuşacaktı (Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye,
1971, s. 420-427). Moğol ordusunun kumandanlığına atanan (1241) Baycu Noyan, Babai ayaklanması
karşısında Anadolu Selçuklularının zayıflamış bulunmasını bir fırsat olarak görüp Erzurum’a saldırdı
(1242). Moğollar Anadolu’yu işgale başlamışlardı. Sonunda Selçuklularla Moğollar Kösedağ’da karşı
karşıya geldiler. Yeteneksiz komutanların yönettiği Selçuklu ordusu, öncü birliklerin yok edilmesi
karşısında dağıldı ve yenilgiye uğradı (4 Temmuz 1243). Malazgirt Savaşı Anadolu Selçuklularının
kuruluşunu başlatır, Kösedağ Savaşı ise çöküşünü. Önce Sivas düştü, ardından Kayseri ve Moğollar
önemli ganimetler elde etti. Azerbaycan’a dönüş yolunda Erzincan’ı da tahrip ettiler. Anadolu Selçuk-
lu Devleti merkezi hakimiyetini kaybetmiş, Sultan, Antalya’ya çekilmişti (Cahen, 2000, s. 95) (Turan,
Selçuklular Zamanında Türkiye, 1971, s. 427-443) (Spuler, 2011, s. 53).74

Önce Moğol, sonrada ardıllarından İlhanlıların devraldığı Selçuklu Anadolu’sundaki vesayet düzeni
aslında –yukarıda da belirttiğim gibi- ikinci derecede yöneticilerin öne çıktığı bir dönemdir (1243-
1265). Kösedağ Savaşı galibi ve Moğol tarafında Batı Orduları Komutanı Baycu Noyan’ı (Hüküm:
1201-1260) Selçuklu Veziri Mühezzibeddin Dade Ali ed-Deylami (öl.: 1244) “… saygılı bir dille,
Anadolu’nun Moğollar tarafından tamamen fethinin, Selçuklu devletinin elindeki olanaklar dolayısıy-
la çok zor olacağının ve fethetmenin de Moğolların egemenliğindeki çok uzak olmasından dolayı
mantıklı bir nedeni bulunmadığını” anlatarak altın ve her çeşit hayvandan oluşan vergi karşılığı barışa
ikna etti (Bibi, 1996, s. v. II, 77-78) (Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, 1971, s. 443-447) (Cahen,
2000, s. 225-226).

Vezir Şemseddin Muhammed el-İsfahani ise Köpek’in tasfiyelerinden arda kalan ikinci derecede
yöneticilerden biridir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev öldüğünde tahta veliaht olmamasına karşın II. İzzed-
din Keykavus’u (11) oturtmuştu. Birlikte çalıştı arkadaşlarını da tasfiye etti. Moğolların da güvenine
sahip Şemseddin, Sultanın annesiyle de evlenmiş ve gücüne güç katmıştır. “Bu suretle iktidarı büs-
bütün arttı; tam bir istiklal ile memleketi eline aldı.” Ortaya çıkan güç kavgalarına Moğollar da katılın-
ca işler daha çok karışmaya, içinden çıkılamaz bir hal almaya başladı. İntikam kanlı alındı; öldürüldü
“bütün serveti deftere yazılıp saraya götürüldü” (25 Mart 1249) (Turan, Selçuklular Zamanında Tür-
kiye, 1971, s. 458-466).

Diğer bir önemli yönetici Emir Celaleddin Karatay’dır (öl.: 1254). Bir azatlı Rum köle olan Karatay,
Moğollarla yaşanan sorunlar ve hanedan içindeki çatışmaların çözümünde iyi bir ara bulucu olmuştur.
Moğolların da oluruyla Rükneddin KılıçArslan, II. İzzeddin Keykavus ve II.Alaeddin Keykubat’ın üçlü
yönetimi kurulmuştu.75 “Karatay yönetimi, Moğolları kuşkulandırmadan Anadolu Müslümanlığının se-
lameti için Moğol yönetimi altına girmemiş Müslüman dünyasıyla ilişkileri sürdürme ve pekiştirmenin
yollarını aramıştır” (Cahen, 2000, s. 235) (Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, 1971, s. 466-473).

35