Page 25 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

o da Sasaniler döneminden beri gelişen İran-Müslüman yönetimin sürekliliğini gerçekleştirecektir
(Bosworth, The Consolidation of the Seljuq Sultanate in Iran (1055-1118), 1996, s. 162). Bunun-
la birlikte Selçuklu ordusu özünde gulamların (köle askerler) bulunduğu bir düzene değiştirilecekti
(Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, 1993, s. 15) (Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, 1993, s.
15). Türkler önemli mevkilere sahip olmakla birlikte, özünde Selçuklu ordusu çok etnikli bir yapıya
dönüşmüştü. Bu askeri yapının elitleri yukarıda sözünü ettiğim ikta düzeniyle de ekonomik gücü kon-
trol etmekteydiler. Bunun sonucunda Selçukluların asıl özünü oluşturan Oğuzların sözü dinlenmez
olacaktır (Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, 1993, s. 162) (Kafesoğlu, 2014, s. 82) (Bosworth, The
Consolidation of the Seljuq Sultanate in Iran (1055-1118), 1996, s. 166).

… Bunu, devletin yerleşik İran halkının devleti haline gelmesi takip edecektir. Şu halde devlet,
kendi soyundan olmıyan bir etnik kitleyi idare edecek demektir.

…hakim zümre Türk olup esas kitlenin üzerinde ince bir tabaka teşkil etmektedir. Anavatan
dışında kurulmuş hemen hemen bütün bu tip devletlerin başına gelenlerden Selçuklular da kurtulama-
mışlardır. (Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, 1993, s. 15).43

Daha sonra Anadolu Selçukluları üzerinden Anadolu’ya da taşınacak olan elitin, Selçuklu mutfak
kültürü üzerindeki etkisi nedeniyle Türkmen’in mutfağı yanında ikinci bir mutfak kültürü ortaya çıka-
caktır. Bu konuyu aşağıda daha ayrıntılı bir şekilde tartışacağım.

TÜRKMEN YEMEKLERİ

Kaşgarlı Mahmud’un Divanı Lügat-üt Türk (Kaşgari, 2013) Orta Çağ Türk mutfağı araştırma-
larında ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu kaynağı illk çalışanlardan biri M. Zeki (Oral, 2002)’dır.
Oral’ın çalışmasından Anadolu Selçuklu dönemi mutfağını incelerken yararlanacağım. Türk Et-
nografya Dergisinin ilk iki sayısında 1956-1957 yıllarında yayınlanmıştır. Diğer önemli çalışma ise
Prof. Dr. Mehmet Altay (Köymen, Selçuklular Zamanında Beslenme Sistemi, 1982)’dir. Bu çalışma
1971 yılında yayınlanmıştır. Reşat (Genç, 2002) ise Divanü Lügat-it Türk yanında Kutadgu Bilig’i de
(Hacib, 2015) incelemeye almış ve araştırma sonuçlarını 1982 yılında Türk Mutfak Sempozyumunda
sunmuştu. Dönemle ilgili olarak başkaca ayrıntılı kaynak bulunmaması nedeniyle44 daha sonra yapılan
yayınlar hemen hemen bunların tekrarı gibidir.

Kaşgarlı Mahmud (Kaşgar, 1029 – Upal, 1102) Karahanlılar (840-1212) döneminde şimdi Çin
sınırları içinde bulunan Kaşgar’da doğdu ve önemli eseri Divanı Lügat-üt Türk’ü Selçukluların deneti-
minde bulunan Bağdat’ta (1072-1074) tamamladı. Kitapta yemekler ve malzemeleri ile ilgili maddeleri
taradığınızda Müslüman-İran etkisi altına henüz girmemiş bir göçebe Türkmen mutfağı görürsünüz.45
Yukarıda değindiğim gibi çok az sayıda Oğuzca madde de bulunmaktadır. Malzeme olarak süt ve süt-
ten elde edilen yiyecekler ile et ve etten üretilen yiyecekler önde gelmektedir. Bu besinler bal, tavuk
ve yumurta ile desteklenmektedir. Bitkisel ürünler başlığı altında ise buğday başta tahıl, un ve yufka
başta ekmek sıralanmaktadır.

25