Page 63 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

1. Tarihsel Süreç

19. ve 20. Yüzyıl göç ve mülteci olaylarının en yoğun olarak yaşandığı yüzyıllar olarak tar-
ihteki yerlerini almıştır. Bu iki yüzyılda tanık olduğumuz göçler, nitelikleri ve yapıları açısından,
önceki dönemlerde tanık olunan göçlerden farklılıklar gösteriyorlardı. Yeni coğrafik keşiflerle birlikte,
yeni topraklara geçim kaynağı yaratmak amacıyla kitlelerin ve kültürlerin göçlerine tanık olunuyordu.
Amerika’nın keşfi ve Hint deniz yollarının aşılmasıyla, XVI. Yüzyıl başlarından sonra devam edip
gelen koloni oluşturma yarışı birkaç yüz yıl sonra yerini endüstriye dayanan bir sömürge anlayışına ve
bunu meşrulaştırmaya dönük siyasal ve ideolojik söylem ve uygulamalara bıraktı. İngiltere, İspanya,
Portekiz, Hollanda ve Fransa gibi ülkeler çoğalan nüfuslarına yeni yerleşme yerleri sağlamak üzere
sömürgeler kuruyorlardı. Bu ülkeler Kuzey ve Güney Amerika’ya gemiler dolusu göçmen yolluy-
orlardı. Fransızlar önce Kanada’nın Québec bölgesini ele geçirerek buraya insan yerleştirmişlerdi.
Ardından da başka bir kıtaya yönelerek, Kuzey Afrika’ya uzanmışlardı 7. Yine bu tarihsel evrelerde,
başka coğrafyalarda geçim zorlukları nedeniyle bir coğrafyadan başka coğrafyaya göç eden aşiretlerin
göçlerine; derken bu konargöçerleri yerleştirme yönünde merkezi yönetimlerin aldığı önlemlere de
tanık olunuyordu. Siyasal, dinsel ve askeri gerekçelerle; sürgünler biçiminde göçler ise hep görülen
uygulamalardı.

Göçlerin niteliği ve boyutları açısından, 19. Yüzyılın ilk yarısında gerçekleşen Sanayi devrimi
yeni bir süreç başlattı. Bu dönemin en belirgin özelliği; sanayileşme ile birlikte sermayenin aldığı yeni
nitelik ile güçlenen ulusalcılık ve ulus devlet ideolojisiydi. Ulusçuluk, ulusa ait olduğu öne sürülen
yurtta, ulus kimliğini güçlendireceği düşünülen kitleler üzerinde oluşturulmuş güçlü bir ideolojiydi.
Bu nedenle, bu kimliği güçlendiren kişilerin dışında görülen kişi ve grupların, yurt topraklarından göç
etmelerini sağlamak amacıyla, bu kişi ve gruplara akıl almaz baskılar uygulanır oldu. Bu dönemin en
önemli özelliklerinden biri de; belli coğrafyalarda yoğun nüfus artışı ve geçim kaynaklarının bu hızlı
nüfus artışı karşısında yetersiz kalışıydı. Nüfusu artan güçlü sanayi ülkeleri; nüfuslarının belli bir
kısmını, ele geçirdikleri topraklarda kurdukları kolonilere aktarma denemesine yöneldiler. Böylece,
Avrupa’dan başka coğrafyalara yoğun göç hareketlerine tanık olundu. Göç eden bu kitleler,
gittikleri yerleri yeni yurtları olarak görürlerken; kendi ülkelerinin güçlenen sanayilerine hammadde
sağlayacak alanlarda üretime yöneltiliyorlardı. Bunun yansıra yerli unsurlar da karın tokluğuna aynı
amaca hizmet ediyorlardı. Bu uygulamada, Avrupa ekonomisini güçlendirme amacı öndeydi. Bunun
yanında Avrupa kültür ve uygarlığını dünyaya yayma ülküsü de vardı. Beyaz adam, kendisinin gerek
fizyolojik-antropolojik özellikler gerekse kültür olarak, ötekilerden üstün olduğuna inanıyordu. Bu
saplantı başka coğrafyaları doğal yayılma ve genişleme alanı olarak görmesine kadar gitti. Bu yak-
laşım; ırkçı / sömürgeci bir yayılma eylemi ve ruhunun ortaya çıkışıydı. Yeni sömürgeci yaklaşımla,
kendini bu inanca kaptıranlar, farklı coğrafyalara kendi bedenlerinin yanı sıra ideolojileriyle de gidi-
yordu. Bu süreçlerde yoğun bir kültür ve ideoloji aşılaması yapılıyordu. Sanayileşen devletlerin bu
kolonileşme çabaları 19. yüzyılı kapsadı, ardından da 20 yüzyıla uzandı. 1846–1932 yılları arasında
yaklaşık 18 milyon insan İngiliz adalarından Kuzey Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika
ve Karaip adalarına göç etti. 10 milyon İtalyan, 5 milyon Alman da bu dönemde Avrupa’yı terk ederek
başka coğrafyalara yöneldi. 1821–1924 arasındaki yüz yılda toplam 55 milyon Avrupalı denizaşırı yol-
larla düşüp kendilerine yeni bir yer seçmişlerdi. Bunların 34 milyonu Birleşik Amerika’ya yerleşmeyi
yeğledi8.

7 Nermin Abadan-Unat, Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa, Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul, 2002, s.
31.
8 A.g.e., s. 31.

62