Page 59 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

19.YÜZYILDAN 20. YÜZYILA UZANAN SÜREÇTE BALKAN-
LAR'DAN TÜRKİYE'YE YÖNELİK GÖÇLERİN NİTELİK VE

BOYUTLARINI BELİRLEYEN TEMEL ETKENLER

Prof. Dr. Kemal ARI•

Giriş

Göç, insan topluluklarını tarihi kadar eski bir olgudur. Başka ulusların tarihiyle karşılaştırıldığın-
da; Türklerin Tarihi göçler açısından son derece zengin yönüyle dikkat çeker. Asya bozkırlarından
kalkıp, ta başka kıtalara kadar yayılan büyük göç olayları içinde yer almış Türk boyları; geçtikleri
coğrafyaların pek çok anısını da tarihsel zenginliklerine katarak, başka coğrafyalara aktarmışlardır.
İşin bu tür romantik yanı bir yana; göç olgusu, tarihsel süreç içinde, kültürün çeşitlenip zenginleşmes-
ine ve başka topluluklarla kültür alışverişi gibi sosyolojik oluşumlara da kaynaklık etmiştir1 . Bu ned-
enle göç olgusu, yalnız göçü tetikleyen etkenlerin ardından, kalabalık grupların yollara dökülmeleri ve
geçtikleri coğrafyalarda türlü siyasi olayların içinde yer almaları olarak görülemez. Göçün niteliğini
belirleyen etkenler kadar, gelişimi ve sonuçları da önemlidir. Bundan da daha önemlisi; yurt yapılan
yeni topraklarda tutunma uğraşıları yanı sıra; göç eden kitlenin yanında getirdiği kültürü; ulaştığı
coğrafyalara aktarması; bunun yanı sıra, uğranılan ve varılan coğrafyalardaki kültür unsurlarını da
pek çok değişme, uyuşma, kaynaşma ve kanıksama süreçlerinin sonunda kendi kültürlerine katma
sürecidir. Aktarılan; aktarılırken de değişik kültürlerden pek çok şeyi alıp benimseyen kültür; değişip
çeşitlenerek, yeni nitelikler ve özellikler alarak yoğun bir gelişme evresine de yönelir.

Her göç, kültür şokunu, değişimini; giderek de uyum ve kaynaşma süreçlerini yanında ge-
tirmiştir. Bu temel özellik; değişik zaman dilimlerine, coğrafya özelliklerine; göç eden kitlelerin
birbirleriyle karşı karşıya gelme biçimlerine ve taşınan ve karşılaşılan kültürlerin özelliklerine göre
değişmeler göstermiştir.

Bu değişimin niteliğini ve boyutunu belirleyen önemli bir olgu da göçlerin nedenleri, oluşu-
• mu, gelişimi ve sonuçlarıyla doğrudan ilgilidir. Değişen dünya olayları; bu olayların nitelikleri; yük-

selen ya da yükseltilen evrensel değerler ve ülküler de göçlerin yapısını ve niteliğini belirleyen etken-
ler olarak ortaya çıkmıştır. Yakın çağlara kadar, toplumların ve onların üzerinde oluşan siyasal erk
sahiplerinin yönlendirmesiyle daha çok istila amaçlı göçlere tanıklık ediliyordu. Her istila hareketi,
istilaya uğrayan bölgelerden kitlelerin daha korunaklı olarak gördükleri başka yerlere göç etmeleri ya
da doğrudan sürgüne uğramaları gibi sonuçlar doğurabiliyordu.

• Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürü (kemal.ari@deu.edu.tr)
1 Örneğin; yemek kültürü açısından bir çalışma:

58