Page 66 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Göç ettirilenlerin önemli bir bölümü konar göçerdi. Bunlar, yerleşik nüfus üzerinde tarih
boyunca hep baskı yaratmışlardı. Konar göçer konumunda olan grupların, yerleşik yaşamı benim-
semiş kitleler üzerinde baskı ve soygunla sonuçlanan bir etkisi olabiliyordu. Bunun önüne geçmek için
soygun yapan konar göçer kitlelerin, belli alanlara yerleştirilmesi, yol sistemini güvence altına alacak
derbent köylerinin iskana açılarak, güçlendirilmesi gerekiyordu 15.

Yaygın bir hoşgörü kültürü içinde bütün toplum kesimlerini kucaklayan bu politika, Osmanlı
Devleti’nin “Millet Sistemi”ni pekiştiren önemli bir etkendi... Bu hoşgörü kültürü; değişik zaman-
larda ülke dışından, ülkeye yönelik göçlerin gerçekleşmesi için uygun bir ortam yaratıyordu. Nered-
eyse her dönemde, Osmanlı ülkesine göçler görülmüştü. İspanya’da İzebello-Ferdinand döneminde,
din ve mezhep ayrılığı nedeniyle Müslümen ve Museviler’e karşı ağır ve yoğun bir baskı uygulan-
mıştı. Bu baskılar giderek bir kırım siyaseti ve uygulamasına dönüşmüştü. İspanya’da Emeviler, bütün
15. Yüzyıl boyunca bu kırım uygulamalarına karşı direnmişlerdi. Ancak, bir süre sonra, bu direnme
gücü tükenince; bu kırım uygulamasından kurtulabilenler, Kuzey Afrika’ya kaçmışlar ve canlarını
kurtarabilmişlerdi. İspanya Yahudileri ise, Osmanlı Devletine sığınarak, yaşamlarını kurtarabilmiş ve
özgürlüklerine kavuşabilmişlerdi. Yine Avrupa’da Reformasyon döneminde, baskıya uğrayan Prot-
estanlar, Osmanlı Devleti’ne göç etmeyi yeğlemişlerdi. Temaşvar Eyaleti, bu tür olaylar nedeniyle
dışarıdan iltica edilen bir merkez durumuna gelmişti 16.

Yaygın bir hoşgörü kültürü, Müslüman, Hıristiyan ya da Musevi ayırımı yapmadan, bütün
toplum kesimlerini kapsıyordu. Buna karşın; dışarıdan Osmanlı ülkesine göçler ise, neredeyse her
dönemde görülmekteydi. Batıda Reformasyon döneminde, baskıya uğrayan Protestanların Osmanlı
Devleti(‘ne ve Tamaşvar eyaletine iltica etmelerine tarihte tanık olunmakla birlikte, Osmanlı Devle-
ti’nden Hıristiyan nüfusun, Osmanlı Devleti dışındaki bir başka ülkeye göçü söz konusu olmamıştı.
İspanya’da, İzabello-Ferdinand döneminde (1479-1504) din, mezhep ayrılığı yüzünden Müslüman ve
Yahudilere karşı acımasız baskılar yapılmıştı. Bu imha siyasetine karşı, İspanya Emevileri bütün 15.
Yüzyıl boyunca direnmişlerdi; ama, 16. Yüzyıl sonlarına doğru, daha fazla direnemeyerek, bu imha
eylemlerinden kurtulabilenler Kuzey Afrika’ya kaçmışlar ve hayatlarını kurtarmışlardı. İspanya Ya-
hudileri de Osmanlı Devleti’ne iltica ederek, yeni bir yaşama ve özgürlüğe kavuşmuşlardı.

17. ve 18. Yüzyıllardaki göçlerde artık önemli nitelik değişmeleri görüldü. Bu yüzyıllarda
imparatorluğun büyümesi durmuş, hatta ordunun batı orduları karşısında yenilmesiyle, küçülmeye
ve sınırlar da daralmaya başlamıştı. Bu aşamada, artık sürgün politikasının anlamı ve gerekliliği
kalmamıştı. Tam tersine, yitirilen topraklardan elde kalan topraklara doğru bir göç söz konusuydu.
Ganimet kültürü üzerine kurulu mali yapı, gücünü ve dengesini yitiriyor; yoksullaşma yoğun biçimde
kendini gösteriyordu. Çiftbozan hareketler yoğunlaşmış, Celali ayaklanmaları artmıştı. Köyler, hızla
boşalıyor; özellikle ovalık yerlerdeki köylerde eski canlılıklar kayboluyor ve güvenlik sorunu en üst
düzeye ulaşıyordu. Köyler, yollardan uzaklara, vadi içlerine kuruluyordu. Üstelik, Rumeli’nin verimli
topraklarının elden çıkışı yüzünden, Anadolu’da tarım yapmaya uygun yerler daha da önem kazanma-
ya başlamıştı. Bu topraklar ise, büyük sürü sahibi konar göçerlerin, gidiş ve gelişleri sırasında sürüler-
in tahribatıyla karşı karşıya kalmaktaydı.

15 İlhan Tekeli, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu..., s.51
16 “Dilerdim ki Türkler hemen Roma’yı ve burada yaşayanları ele geçirsin ve esir etsin”: H. Pfeffermann, Die Zuzammenar-
beit der Renaissancepaste mit den Türken, Winterthur, 1946, s. 155’ten akt: Ahmet Cevat Eren, Türkiye’de Göç ve Göçmen
Meseleleri, s. 28.

65