Page 35 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Tarih çalışmaları açısından da konu son derece yenidir. Ahmet Cevat Emre’nin ünlü yapıtı, bu
alanda bir öncü niteliği taşır. Genel olarak, Osmanlı dönemi göçlerini esas alan bu çalışmayı, sonraki
kuşağın izlediği ve bazı katkılar sağlayan yeni çalışmaların bunun üzerine yapıldığı bilinmektedir.
Osmanlı dönemine ilişkin, bu göç araştırmalarının yanında, cumhuriyet dönemi göçlerini irdeleyen
çalışmalar son derece azdır. Bu ilk çalışmalarda ise, göç konusu, siyasi tarihin bir parçası olarak al-
gılanmış, ekonomik, hukuk, kültür, mimarlık gibi boyutları üzerinde pek durulmamıştır. Yakın bir
zamana kadar, göç olgusu bir yana, cumhuriyet döneminin tarih olup olmadığı sorunu ve kimi tar-
ihçilerin, cumhuriyet döneminin yaşanan bir süreç olarak kabul edilip, tarih olamayacağı yolundaki
anlaşılmaz tutumları da, ne yazık ki, cumhuriyet dönemi sorunlarına bilimsel yönden yaklaşılmasını
oldukça zorlaştıran bir unsur olmuştur. Tarafımdan yapılan ve mübadele ile genel göç sorunsalını il-
gilendiren çalışmaların yanı sıra, bugün artan bir ivmeyle araştırmacıların konuya eğilmesi, gelecek
adına umutları artıran bir etkendir2.

2 Tarafımdan, mübadele konusunu doğrudan ya da dolaylı olarak ele alan çalışmalarım şunlardır: Kemal Arı, Büyük
Mübadele, Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yay., 3. baskı, İstanbul, 2003; aynı yazar, “Kurtuluş
Savaşı’nın Bitiminde Türkiye Dışına Yönelik Göçler ve Sonuçları”, Beşinci Astkeri Tarih Semineri Bildirileri: Değişen
Dünya Dengeleri İçinde Askeri ve Stratejik Açıdan Türkiye( İstanbul, 23-25 Ekim 1995), I, Gnkur. ATASE yay., Ankara,
1995, 496-504; yine konunun değişik yönleri için bkz: aynı yazar, “Yunan İşgalinden Sonra İzmir’de ‘Emval-i Metruke’ ve
‘Fuzuli İşgal’ Sorunu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VI/18 (Temmuz, 1990), 691-706; “1923 Türk-Rum Mübadele
Anlaşması Sonrasında İzmir’de ‘Emval-i Metruke’ ve ‘Mübadil Göçmenler’”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VI/18
(Temmuz, 1990), 627-657; “Cumhuriyet Dönemi’nin İlk Yıllarında Türkiye’de Mübadele, İmar, İskan İşleri ve Mustafa
Necati”, Mustafa Necati Sempozyumu (Kastamonu, 9-11 Mayıs 1991), Kastamonu Eğitim Yüksekokulu yay., Ankara, 1991,
44-57; “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikasını Belirleyen Temel Unsurlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VIII/23
(Mart, 1992), 409-420; “Kurtuluş Savaşı Sonrasında İzmir’e Yönelik Göçler ve Etkileri”, Üç İzmir, Yapı Kredi yay., İstanbul,
1992 273-282; “Migration into İzmir Following the War of İndapendence and its Effects”, The Three of İzmir, Yapı Kredi
yay., İstanbul, 1994, 273-282; “Türkiye’de Mübadele Dönemi Toprak Mülkiyeti ve Tarımda Değişim”, Bilanço 98: 75 Yılda
Köylerden Şehirlere, Türkiye İş Bankası yay., İstanbul, 1999, 97-114; “Mübadele ve Ulusal Ekonomi Yaratma Çabaları”,
Toplumsal Tarih, Sayı: 68 (Ağustos, 1999), Nedim İpek’in Samsun ve Mübadele (TTK yay.) adlı yapıtı, 12-17. M. Çanlı’nın,
Tarih ve Toplum, ‘Yunanistan’daki Türkler’in Anadolu’ya Nakledilmesi’ (130, Ekim); Y. Demirel ‘Mübadele Dosyası’, Tarih
ve Toplum, (123, Mart-126 Haziran); M. Koraltürk, ‘Mübadelenin İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Rapor’Çağdaş Türkiye
Tarihi Araştırmaları Dergisi; R. Kaplanoğlu, Bursa’da Mübadele 1923-1930, Nesim Şeker, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi
ve Bir Kent: Bursa”; Gökaçtı, M. A., Geographika. Yeniden Keşfedilen Yunanistan, İletişim Yay., İstanbul, 2001; bunların
yanı sıra, Gökaçtı’nın toplu kaynakça dışında, hiçbir kaynağa gönderme yapmaya yapıtı ile, bazı amatör yazarların kaleme
aldığı çalışmalar da anılmalıdır. Başta Yaşar Kemal olmak üzere, Ahmet Yorulmaz ve Kemal Anadol gibi romancıların
yapıtları mübadele konusu üzerinde durulması, önemli bir gelişmedir. Bunların yanı sıra, ikinci ve üçünca kuşak mübadi-
llerin, aile tarihi çalışmaları geleceğe dönük umutları artırmaktadır. her şeye karşın, sonuçta, on yıl öncesine göre bugün
Türkiye’de mübadele kültürünün gelişmesinde önemli bir yol alındığı söylenebilir.

34