Page 32 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

BİR TARİH ARAŞTIRMA KONUSU OLARAK MÜBADELE

Prof. Dr. Kemal ARI

1-Genel Tanım ve Toplumsal Travma

Mübadele (Zorunlu nüfus değişimi), yakın dönem Türkiye Tarihi’nin en ilgi çekici konuların-
dan birisidir. Lozan Görüşmeleri sırasında, eylemli olarak Türkiye’den ilk anda 850.000 Ortadoks’un
Türkiye’den ayrılarak, Yunanistan’a yığılmasının yarattığı boşluk ve kargaşaya bir çözüm bulmak
amacıyla, Norveçli Dr. Nansen’in araştırma ve önerisi doğrultusunda, 30 Ocak 1923 tarihinde bir Ek
protokol imzalanarak, mübadele süreci başlatılmıştır. Süreç içinde, bu kitlenin boyutları genişlemiş, iki
milyona yakın insan, zorunlu nüfus değişimine uğratılmıştır. Soruna salt devletler açısından bakmak
yeterli olsa, bir anlamda sorunu algılamak ve irdelemek kolay gibi görülebilirdi. Sonuçta, ulus devlet
ideolojisi paralelinde, bu ideolojiye sarılan her iki ülke, yani Yunanistan ve Türkiye için de sorun, en
azından eski sorunlara set çekecek bir gelişme gibi görülebilir. Tarihsel azınlıklar sorununa, pratokol
metnine imza konuluşundan sonra, ortaya çıkan metin ve bu metne dayalı uygulamalar, hukuksal ve
siyasal ilişkiler temelinde bir çözüm olmuştur diye düşünülebilir.

Sonuçta, imzalanan bu tür anlaşma metinleri, “devasa” insan topluluklarını ve doğrudan cid-
di psikolojik travma yaşayan bireyleri ilgilendiren etkileriyle önem kazanmaktadır. Anlaşma metni,
Batı Trakya dışındaki Yunanistanlı Müslümanlar ile İstanbul dışındaki Türkiyeli Ortodoksları zorunlu
olarak göç ettirmeyi gerekli görüyor, bunun nasıl bir süreç izlenerek yapılacağını kurallara bağlıyordu.
Bireysel hakların, bir anlamda, hukuk adına önemli oranda darbe yediği, anlaşma metninin içeriğine
ve uygulamalara bakıldığında çok rahatlıkla görülebilir. Doğal olarak, konu bu yönüyle de ayrı bir
inceleme konusu olabilir. Bu aşamada söylenmek istenen, öyle ya da böyle bu uygulama, Yunanistan
Tarihi açısından olduğu kadar, Türkiye Tarihi açısından da son derece önemli bir olgu ve süreçtir.
Olgunun toplumsal, siyasal, ekonomik ve kültürel etkileri, gerek göç eden gerekse göçmenleri kabul
eden kitleler açısından son derece önemli ve incelemeye değer niteliktedir. Türkiye’den 1.200.000
Ortadoks Yunanistan’a, 450-500.000 Müslüman da Yunanistan’dan Türkiye’ye göç ettirilmiştir. Yal-
nızca bu boyutuyla bile Mübadele, dünya tarihinde bir örneği daha görülmeyen ciddi bir olgu ve süreç
olduğu kadar, toplumsal bir travma olarak da nitelendirilebilir...

31