Page 76 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Azadi’nin temel probleminin insan olduğunu ifade etmiştik. Ona göre, insanı seven Tanrıyı sevmiştir,
insanı üzen Allah’ı üzmüştür. Hatta herhangi bir insanın bir ihtiyacını gidermek, insanlara güzel sözle ve
davranışla muamele etmek farz ibadetlerden daha evladır. Azadi, haccetmek isteyen bir sultana, bir dervişin
diliyle söyle seslenmektedir:

Bir sagat adlyn sogabyn, e hoca,
Bermek olmaz Hak katynda mün haja21.

İnsanları mümin-kafir, zengin-fakir, büyük-küçük, kadın-erkek, bizden-sizden şeklinde ayırmaksızın
muamele etmek gerektiğini ifade eden Azadi, bir insanın gönlünü yıkmanın bin kabe yıkmaktan daha kötü
olduğunun altını çizer.

Bu könül Tanry düzetgen hanadyr,
Kim bozarsa Tanrydan bigänedir.
Bu könül Tanry ö üdir, ok güman,
Kim bozar Tanry bilen bolga aman.

Bu könülin hanasyn her kim bozar,
Onun için ataşy-dowzah gyzar.

Kabe we ran etmeden mün mertebe,
Bir könül ıkmak amandyr, e dede22.

Azadi’nin yaşadığı bölgenin, Türkmenlerin ağırlıklı olarak konar-göçer olduğu ve yerleşik hayatın henüz
başladığı göz önüne alındığında, şairin daha çok halka, halkın anlayacağı dilde hitap ettiği ortadadır. Bu durum
dikkate alındığında, Azadi’nin halka dinin zahirini anlattığı, batıni bazı hususlardan, tasavvufi anlatımlardan
ve dinin ancak yüksek bir entellektüel çabayla idrak edilebilecek birtakım inceliklerinden şiirlerinde fazlaca
bahsetmediği görülmektedir.

Emri-Hak tut, ragyp olgul sünnete,
Zahyrynda ogşaş olgul ymmata23.

Azadi, şiirlerinde dinin namaz, zekât vs. gibi birtakım farz emirleri, cennet ve cehennemin ahvali gibi
konularda da öğretici nitelikte bilgiler vermektedir. Şair, namaz hakkında “Beş Namaz” adıyla müstakil bir
eser yazmış, hem bu eserinde hem de diğer eserlerinde genel olarak ibadetlerin özel olarak namaz ibadetinin
önemini detaylıca dile getirmiştir. Onun namaz ile ilgili şiirlerinden bir bölüm şöyledir:

Tanrynyn hoşnutygydyr bäş namaz
Hem melekler dostlugydyr bäş namaz.
21 Azady, age, s. 60
22 Azady, age, s. 53
23 Azady, age, s. 266

75