Page 71 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

XVIII. yüzyılın önemli bir şairi olan Devletmammet Azadî, hem bir şair olarak hem de bir din bilgini
olarak Türkmen kültür hayatında önemli etkiler bırakmış biridir. Türkmenlerin Milli şairi Mahtumkulu
Firaki’nin de babası olan Azadî, başta oğlu Mahtumkulu olmak üzere, Seydi, Zelili, Mollanefes gibi sonraki
Türkmen şairlerine etki etmiş, bu yönüyle de Klasik Türkmen şiirinin yönlendiricisi kabul edilmiştir.
Türkmenlerin “akıldar” şairi Mahtumkulu’nun bir beyitinde;

Altmyş bäşde, newruz güni, luw yly
Turdy ecel, olun tusdy atamyn4.

şeklinde ifade ettiği gibi, Azadi 1695-1760 yılları arasında yaşamış ve 65 yıllık bir ömür sürmüştür.
Türkmenlerin Göklen boyundan olan şair, ilk eğitimini köyünde aldıktan sonra, kısa bir dönem Buhara’da,
ağırlıklı olarak da Hive medreselerinde eğitimini tamamlayıp yaşadığı topraklara dönmüştür. Geçimini çiftçilikle
karşılayan Azadi, ömrünün sonuna kadar din adamlığı ve öğretmenlik yapmış, bu nedenle de “Garrı molla” ve
“Garrı şahır” olarak adlandırılmıştır.

Azadi’nin tümü mesnevi nazım tarzıyla yazılmış “Wagz-ı Azad (2314 beyit)”, “Beş Namaz (375 beyit)”,
“Behiştname (492 beyit)”, “Hekayât (459 beyit)” ve “Hikaye-i Cabir Ensar” olmak üzere beş adet şiir kitabı ve
müstakil olarak yazılmış Gazelleri, Murabba ve Rubaileri vardır. Bir hamse şairi olan Azadi’nin maalesef
“Cabir Ensar” adlı şiir kitabı henüz tam olarak tesbit edilmemiş ve basılmamıştır. Çok iyi derecede Farsça ve
Arapça bildiğini şiirlerinden anladığımız Azadi, geleneğin aksine şiirlerini Çağatayca değil Türkçe kaleme
almış ve Türki halklara hitap etmiştir (Azadi’nin şiirlerinde “Türkmen” ifadesinin geçmediğini belirtmek gerek).
Esasen Arapça, Farsça dururken Türkçe yazmanın çeşitli kesimlerce eleştirileceğinin farkında olan şair, asırlar
önce atası Aşıkpaşa’nın dillendirdiği gibi Türkçe/Türkmence dışındaki dillerin, bu dilleri konuşmayan halka
fayda vermeyeceğinin idrakindedir.

Arap, parsy diline danyşym ok,
Araplar, parsylar birle işim ok”.

Bu Türkî arlara nazm düzettim,
Doga birle anarlar di , göz ettim.

Jahanda köp durar şöwketli molla
Araba, parısga kuwwatly molla,

Onların bilenine ermedik biz,
Heman söhbetlerini görmedik biz.

Görüp a p etmesinler nazm-ı lenni

4 Magtymguly I, s. 41
Altmış beşte, Nevruz günü, Luv yılı,
Kalktı ecel, yolun bastı atamın.(451)

70