Page 68 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 68
tarih çevresi
AZADÎ’DEN MAHTUMKULU’YA DİN
Hidayet Peker·
Özet
Klasik Türkmen kültürü içerisinde, İslam düşüncesinin tek bir veçhesini değil, hemen hemen bütün
yönlerini temsil eden çok büyük alimler yetişmiştir. İslam düşüncesinin temel faaliyet alanları olarak şeriat,
tarikat, hakikat alanlarında etkili ve belirleyici olmuş pek çok ilim adamı bu coğrafyanın ürünüdür. Bu durum,
klasik türkmen düşüncesinin dini ve din dışı ilimler arasında muazzam bir denge kurduğunu açıkça
göstermektedir. Dil ve edebiyat alanında Devletmammet Azadî, Mahtumkulu Firakî, Nurmuhammed Andalib,
Gaybi, Şeydayî, Seydî, Zelilî, Mollanefes vs.; tefsir, hadis, fıkıh, kelam, akaid ve genel olarak şeri/dini ilimler
alanında Nesaî, Zemahşerî, Serahsîler, Mervezîler; tıp, felsefe, dilbilim, astronomi, matematik gibi akli ilimlerde
Harezmi, Fârâbî, Bîrunî, İbn Sînâ; tasavvuf ve tarikat alanında da Ebu Said Ebu’l-Hayr el-Mehnevî, Hoca Yusuf
Hemedânî, Ahmet Yesevî, Necmeddin Kübrâ ve Mahmut Pehlivan klasik Türkmen düşüncesinin hem
zenginliğini hem de şumulünün boyutlarını göstermektedir. Büyük Türkmen mutasavvıfı Ebu Said Ebu’l-Hayr
“insanlık için bir adım atandan Allah razı olsun” demektedir. Kendi insanı ve insanlık için bir değil pek çok
adım atan Azadi ve Türkmen Milli Şairi Mahtumkulu Firaki, yaşadığı dönemden günümüze kadar şiirlerinde
ele aldığı konularla, halkına karşı yaptığı uyarılarla ve verdiği mücadelelerle, atası Ebu Said’in duasına fazlasıyla
mazhar olmuşlardır. Sadece Türkmen edebiyatı ve dili için değil, düşünce, din, ahlak vb hususlarda Türkmen
kültür hayatını etkilemiş ve yönlendirmiş iki büyük düşünür-şairdir Azadi ve Mahtumkulu. Bir düşünürün,
şairin din ile ilgili görüşlerinden anlaşılması gereken, onun düşüncelerinde dini olanın etkisinin ne kadar
olduğudur; kendisini etkileyen kaynaklar içerisinde dinin yerinin tespit edilmesidir. Aynı şekilde içinde yaşadığı
topluma yönelik hitabının içeriğine de bu açıdan bakmak, düşünürün dine olan ilgisi ve tavrını bize verebilir.
Burada şunu da belirtmek gerekir ki, bölge insanının, dinin sünni yorumunu benimsemiş olması, hatta bundan
dolayı ciddi sıkıntılar yaşamaları, hem Azadi’de hem de Mahtumkulu’nda dini olana dönük bu yönde bir
hassasiyetin güçlü bir damar haline gelmesinde belirleyici olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Azadi, Mahtumkulu, Din, Toplum, Ahlak
RELIGION FROM AZADI TO MATHUMKULU
· Doç. Dr. Hidayet Peker, Bursa Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Bu makale Folklor Akademi
Dergisi, Cilt 7, 2024, Mahtumkulu Firaki Özel sayısında yayınlanmıştır
67
