Page 69 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Abstract
The great Turkmen Sufi Abu Sa id Abu l-Khayr said, “May Allah be pleased with the one who takes

one step for humanity”. Azadi and Turkmen National Poet Mahtumkulu Firaki, who have taken numerous steps
for their own people and humanity, have more than earned the blessing of their ancestor Abu Sa id through
the subjects they have addressed in their poems, they warnings to their people, and their struggles from the
time them lived until today. Azadi and Mahtumkulu are a thinkers-poets who have affected and steered Turkmen
cultural life, not only in literature and language, but also in thought, religion, morality, and other areas. What
should be understood from a thinker’s or poet’s ideas on religion is the amount to which religion influences his
thoughts, as well as its place among the sources that affected him. Similarly, viewing the content of his address
to the community in which he lived from this perspective can reveal the thinker’s interest and attitude toward
religion. It should also be mentioned that the fact that the inhabitants of the region had chosen the Sunni
interpretation of religion, and even suffered major consequences as a result, was a determinant in the
development of this sensitivity to religion as a strong vein in both Azadi and Makhtumkulu.

Key Words: Azadi, Makhtumkulu, Religion, Society, Ethics

Büyük Türkmen mutasavvıfı Ebu Said Ebu’l-Hayr “insanlık için bir adım atandan Allah razı olsun”
demektedir. Kendi insanı ve insanlık için bir değil pek çok adım atan Devletmammed Azadi (öl. 1760) ve
Türkmen Milli Şairi Mahtumkulu Firaki (öl.1807), yaşadığı dönemden günümüze kadar şiirlerinde ele aldığı
konularla, halkına karşı yaptığı uyarılarla ve verdiği mücadelelerle, atası Ebu Said’in duasına fazlasıyla mazhar
olmuşlardır. Sadece Türkmen edebiyatı ve dili için değil, düşünce, din, ahlak vb hususlarda Türkmen kültür
hayatını etkilemiş ve yönlendirmiş iki büyük düşünür-şairdir Azadi ve Mahtumkulu. Bir düşünürün, şairin din
ile ilgili görüşlerinden anlaşılması gereken, onun düşüncelerinde dini olanın etkisinin ne kadar olduğudur;
kendisini etkileyen kaynaklar içerisinde dinin yerinin tespit edilmesidir. Aynı şekilde içinde yaşadığı topluma
yönelik hitabının içeriğine de bu açıdan bakmak, düşünürün dine olan ilgisi ve tavrını bize verebilir. Burada
şunu da belirtmek gerekir ki, bölge insanının, dinin sünni yorumunu benimsemiş olması, hatta bundan dolayı
ciddi sıkıntılar yaşamaları, hem Azadi’de hem de Mahtumkulu’nda dini olana dönük bu yönde bir hassasiyetin
güçlü bir damar haline gelmesinde belirleyici olmuştur.

Muhtumkulu’nun şiirlerine baktığımızda dini konuların ağırlıklı olarak ele alındığını görürüz. Şair,
nasihat tarzında insanları uyarmakta, onları İslam’ın güzelliklerine davet etmektedir. Kuran, hadisler ve İslam
büyüklerinin sözleri, onun önemli etki kaynakları arasında yer almaktadır. Ayrıca o, döneminin aksaklıklarını
eleştirirken, doğru anlaşılmayan bir dinin toplumda ortaya çıkardığı sıkıntılara ve din adamlarının

68