Page 41 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

theological and philosophical conclusions with reference to them.

Keywords: The Stories of Dede Korkut, Religious Concepts, Islam, National Character, to
Transform/to be Transformed

DEDE KORKUT HİKAYELERİ ÇERÇEVESİNDE

DİNİN DÖNÜŞTÜRÜCÜ ETKİSİ ÜZERİNE

Bu çalışmamızda, Türklerin, İslamiyeti kabul ediş sürecinde ve sonrasında, önceki dini inanışlarından
ve milli karakterlerinden ne kadarını muhafaza ettiklerinin ve ne kadarını dönüştürdüklerinin cevaplarını birkaç
başlık altında Dede Korkut Hikayeleri özelinde göstermeyi amaçlamaktayız. Bilindiği gibi ülkemizde Dede
Korkut Hikayeleri üzerinde pek çok ayrıntılı eser kaleme alınmıştır. Biz makalemizde, Orhan Şaik Gökyay’ın
eserini1 esas aldık. Gerekli olan bazı durumlarda da Muharrem Ergin’in çalışmasını2 göz önünde bulundurduk.

Bir toplumu meydana getiren çeşitli yapılar söz konusu olduğunda, dinin diğer yapıları daha fazla
etkilediği tarihi ve sosyolojik bir hakikattir. Bu bakımdan tarihte var olmuş tüm toplum ve milletlerin bir şekilde
belirli bir inanca ve hatta dine inandıklarını söyleyebiliriz. Tarihin kadim milletlerinden biri olan Türkler de,
özellikle Orta Asya’da var oldukları günlerde oldukça çeşitli dinleri kabul etmişler ve bu dinler, onların sosyal
ve kültürel hayatlarında derin etkiler bırakmıştır.

Türklerin hangi şartlarda, ne gibi saiklerlerle değişik dinlere intisap ettiği, bu dinlerin onların topyekün
hayatları üzerine nasıl etkiler bıraktığı, bu etkilerin hangilerinin unutulup gittiği ve hangilerinin muhafaza
edildiği, Türklerin orijinal bir dinlerinin olup olmadığı, pek çoğu transferlerle kabul edilen dinlerin, Türkler
arasında aldığı biçimler ve geçirmiş olduğu değişimlerin neler olduğu gibi konular; gerek konuyu aydınlatacak
veriler gerekse mevcut verilerin değerlendirilmesi noktasında oldukça bakir bir alandır denilebilir3.

Yukarıdaki durum Türkler ve İslamiyet söz konusu olduğunda da geçerlidir. Türk tarihçiliği ve
ilahiyatçılığı, Türklerin İslamiyeti kabulü ile ilgili henüz yeterli düzeyde monografik ve sistematik çalışmalar
ve araştırmalar yapabilmiş değildir. Türklerin, İslam’ı hangi şartlarda ve nasıl benimsediği, dinin geleneksel-
mistik yönünün mü, kitabi tarafının mı ilkin kabul gördüğü ya da etkili olduğu gibi konular ve bütün bunların

1 Dedem Korkudun Kitabı, Hazırlayan:Orhan Şaik Gökyay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007 (Bundan sonra sadece ‘Dedem Korku-
dun Kitabı’ şeklinde verilecektir).
2 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
3 Konuyla ilgil ilk akla gelen Türkçe literatürden bazıları şunlardır:Hilmi Ziya Ülken, Türk Tefekkürü Tarihi, YKY, İstanbul 2007; İb-
rahim Kafesoğlu, Eski Türk Dini, Ankara1980; Abdulkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976; Hikmet
Tanyu, Türklerin Dini Tarihçesi, Türk Kültür Yayını, İstanbul 1978; Emel Esin, Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, Atatürk
Kültür Merkezi, Ankara 1985; Bahattin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK, Ankara 1991; Mehmet Aydın, “Türklerin
Dini Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, Konya 1997, s, 1-9; Sadettin Gömeç, “Şamanizm ve
Eski Türk Dini”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 4, 1998, s. 38-50; İsmail Taş, Türk Düşüncesinde Kozmogoni ve Kozmoloji,
Kömen Yayınları, Konya 2002.

40