Page 25 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Doğu dünyasında en önemli isim Timuçin/Cengiz Han’dır. Kendi adıyla anılan Moğol İmparator-
luğu’nun kurucusu olan Cengiz Han kısa sürede Kırgızları, Naymanları, Tangutları. Karlukları, Hıtayları
yenerek Balasagun, Buhara, Semerkant, Otrar, Gürgenç, Horasan, Nişabur, Belh ve Tirmiz taraflarını aldı.
İbnü’l-Esir bu icraatları sırasında 1.300.000 kişinin öldüğünü yazar. Daha sonra Harizm’i, Batı Sibirya’yı,
Harizmşahlar ve Tangut ülkelerini alarak ileri gelenlerini katletti. 1227’de ölümünden az önce imparator-
luğunu oğulları arasında paylaştırdı. Bütün ülkelere yabancı kalarak sadece Moğol geleneklerine hâkim
kılan Cengiz Han tarihe yaptığı zulümlerle geçer. Çağdaş İbnü’l-Esir, “keşke annem beni doğmasaydı da
tüyler ürpertici, zulüm ve katliamları görmeseydim” der. Onun zamanında İslam dünyası ve medeniyeti
büyük zararlar görmüştür. Cengiz'in zulümlerini oğlu Hülagu devam ettirmiştir. Adıyla anılan Cengiz
yasası, geleneksel Moğol hukuk ve törelerinin derlenmesinden oluşur. Ancak Cengiz Han’ın ilaveleri de
vardır. Timurlular zamanında da uygulanan bu yasanın cezaları gayet ağırdır. Oğullarından Ögedey büyük
kağan, Cuci ise Batı Sibirya’nın hükümdarı olmuştur. Bir süre sonra burada Altın Orda devleti kurulmuştur.
Öteki oğlu Çağatay Türkistan’da kendi adıyla anılan devleti kurmuş, Tuluy ise imparatorluğun merkezi
Moğolistan’da kalmıştır. İlkel prensiplere dayalı Moğol İmparatorluğu 40 yıl içinde parçalanmış ve tarihte-
ki yerini almıştır.

Cengiz'in takipçisi olarak ortaya çıkan. Emir Timur son Bozkır (Türk-Moğol) İmparatorluğu’nun
kurucusudur. Cengiz soyundan olmamasına rağmen, hayatı boyunca Moğolca damat anlamına gelen
küregen sıfatını kullanan Timur, devletini Çağatay Hanlığı’nın yerine kurmuştur. Hükümdarlığı boyun-
ca doğuya ve batıya büyük seferler yapmış, Altın Orda devletini yıkmış, İran’ı, Doğu Anadolu'yu ve
Bağdat’ı almış, Hindistan’a girmiştir. 1402 yılında gerçekleşen Ankara Savaşı’nda Osmanlı devletini
yenerek kurulmakta olan Anadolu birliğini bozmuş ve 1405 yılında ölmüştür. Ölümünden hemen sonra
başlayan taht mücadeleleri sonunda devleti fazla payidar olmamış, oğlu Şahruh’tan sonra dağılmış ve
1500’lü yıllarda tarihe karışmıştır. Emir Timur’un faaliyetleri üç maddede toplanabilir: İstanbul’un fethi
gecikmiş. Delhi sultanlığına vurduğu darbe yüzünden Hint Müslümanlığının gelişmesi sekteye uğramış;
Altın Orda devletinin parçalanması Rusya'nın büyümesine yaramış ve en kötüsü de bu olmuştur. Hazır-
lattığı ve uyguladığı rivayet edilen Tüzükât-ı Timur adlı kanun kitabı devlet idaresi ve askeri hiyerarşi
ile ilgilidir.

Orta Çağ sonlarında ve Yeni Çağ başlarındaki dünyaya gelince, o sırada gerek Avrupa’da ger-
ekse doğuda Fatih Sultan Mehmed ile kıyaslanabilecek çapta lider bulunmadığından yukarıda söz et-
miştik. Ama gene de o dönem dünyası hakkında kısa da olsa bazı ülkeler ve durumlarına pek muhtasar
olarak değinmek istiyorum. XV. yüzyıl ortalarında başlayan Yüzyıl Savaşları’ndan mağlup olarak çıkan
İngiltere, asrın ikinci yarısında bu kez “Çifte Gül Harbi” diye bilinen büyük bir iç savaşa sahne olmuş-
tur. İki hanedan arasında çıkan bu savaş 1455-1485 yılları arasında 30 yıl sürmüştür. Bu sırada pek çok
İngiliz soylusu öldürüldüğünden İngiltere’de mutlak krallık idaresinin kurulması güçlenmiştir. Bu taht
mücadeleleri yüzünden halk, fakirlik ve işsizlik içine düşmüştür.

Fransa'da VII. Charles zamanında (1422-1461) düzenli ve güçlü bir ordu kurularak yüz yıldan
beri devam etmekte savaşlara ve Calais dışında ülkedeki İngiliz varlığına son verilmiştir. Halefi XI.
Louis (1461-1483) zamanında ise feodaliteye son verilerek merkezî krallık kurulmuş ve ruhban sınıfı
güçlendirilmiş, ülke iç meseleleriyle meşgul olmuştur.

25