Page 76 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Mustafa Kemal Paşa, Damat Ferit’in istifasını ve hükûmetin seçim kararı almasını beklemeden
seçim hazırlıklarına başlamış; bunu 15 Eylül 1919’da vilayet ve sancak merkezlerine gönderdiği
genelge ile bildirmiştir. Bu genelgede ayrıca seçimlerde ne derece yol kat ettiklerini düzenli olarak Siv-
as’a bildirmelerini istemiştir (TİTE, 18/83, lef: 1). Aynı genelge Trabzon mevki kumandanı vasıtasıyla
Trabzon’a gönderilmiştir. Daha sonra Sivas’tan 17 Eylül’de tekrar bir genelge gönderilerek, sancaklar-
da milletin geleceğinde rol oynayabilecek, halktan oy alabilecek mebus adaylarının bir an önce belir-
lenmesi istemiştir. Telgrafta, bölgeden mebusluk için adayların olup olmadığı, varsa bunların kimlerin
olduğu bilgisi sorulmuştur. Ayrıca adayların Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyesi olup olmadıklarının
araştırılması, ilgili genelgenin tüm vilayet, sancak merkezlerine gönderilmesi istenmiştir (ATASE,
ATAZB, 20/206; ATASE, ATAZB, 20/206, lef: aa). Genelgenin Trabzon sancağına ulaşmasından sonra
25 Eylül 1919’da Maçka Kaymakamı Halit Bey tarafından Sivas’a bir telgraf çekilmiş ve Trabzon’dan
aday olacakların listesi belirlendikten sonra Temsil Heyeti’ne gönderileceği bildirilmiştir. Ayrıca san-
cakta idari teşkilatlanmanın sağlanması için çalışmaların hızlandığı belirtilmiştir (ATASE, ATAZB,
23/46, lef: bi).

Temsil Heyeti’nin sancaklara gönderdiği bu genelgeden sonra, Ali Rıza Paşa Hükûmeti tarafından
7 Ekim’de seçim talimatnamesi yayınlanmış, böylece Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimleri resmi
olarak başlamıştır (ATASE, ATAZB, 19/23, lef:1). 1919 yılı seçimlerinde ülke genelinde yaşanan İt-
tihatçı- İtilafçı mücadelesi Trabzon vilayetinde, bilhassa Trabzon sancağında yapılan seçimlerde et-
kisini fazlasıyla göstermiştir. Hatta Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ne istifa etmeden önce, Trabzon’da
ittihatçılığın oldukça yaygın olduğuna dair sürekli haberler gitmiş ve sancakta aktif olan İttihatçıların
bir listesi dahi gönderilmiştir. Bu listeyi Dâhiliye Nezareti’ne isteyen, Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin
ve İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin önde gelen hayranlarından Hürriyet ve İtilaf Fırkası üyesi “Artin Ce-
mal” lakaplı Konya Valisi Cemal Bey’in ta kendisidir. Konya Valisi olarak görev yaptığı yıllarda Milli
Mücadele aleyhinde faaliyetlerde bulunan Cemal Bey, Trabzon’da bulunan Hürriyet ve İtilaf Fırkası
üyeleriyle iş birliği yaparak Temsil Heyeti’nin bölgedeki çalışmalarını engellemeye devam etmiştir
(Çelik, 2013; Akcan- Geçikli, 2017).

Temsil Heyeti ve Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükûmeti’nin tüm engellemelerine rağmen, san-
cak merkezlerine yolladıkları bildirilerle 1919 yılı seçimlerini kontrol altında tutmaya çalışmıştır.
11 Ekim 1919 tarihinde Sivas’tan Trabzon sancağına bir telgraf gönderilerek sancağa bağlı Ordu,
Giresun, Tirebolu, Görele, Vakf-ı kebir, Akçaabad, Of, Sürmene, Maçka kazalarına 23 Eylül 1919’da
Sivas’tan gönderilen tebliğnamenin gelip gelmediği sorulmuş ve Mebusan Meclisi seçimleri için Siv-
as’ta alınan kararlar bildirilmiştir. Telgrafta ayrıca Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin
seçimlere gayrimeşru bir müdahalede bulunmayacağı, bu sebeple Temsil Heyeti adına kimsenin aday
gösterilmeyeceği bildirilmiştir. Ancak sancakta Temsil Heyeti’nin esas ve amaçlarını kabul edenler var
ise bu heyet adına adaylıklarını koyabilecekleri ve bunu Sivas’a bildirmeleri istenmiştir. Bu telgrafın
ayrıca Trabzon sancağındaki tüm kazalara da gönderilmesi istenmiştir (ATASE, ATAZB, 20/206, lef:
af ). Mustafa Kemal Paşa’nın bu telgrafı Trabzon sancağında karşılık bulmuş ve Maçka Kaymakamı
Halit Bey tarafından gönderilen cevapta sancağın seçimlerde Temsil Heyeti tarafında yer alacağı bildi-
rilmiştir (ATASE, ATAZB, 20/206, lef: ah ).

76