Page 80 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Sıra mebusların İstanbul’a doğru yola çıkmasına gelmiştir. Ancak seçimlerde hile yapıldığına dair
şikâyetler olmuştur. Seçimlerin bitmesinden yaklaşıl bir ay evvel başlayan bu şikâyetler seçimlerin
bitmesiyle daha da artmış ve son durum Dâhiliye Nezareti’ne bildirilmiştir. 29 Aralık 1919 tarihin-
de Fevzi Paşa idaresindeki teftiş heyeti “Trabzon’dan Darulhikme A’zâsından Mustafa Tevfîk, Mah-
keme-i Temyîz A’zâsından, Cafer ve Ferik Fevzi Paşa” imzasıyla Dâhiliye Nezareti’ne gönderdiği bir
şifrede dokuz gün boyunca Trabzon’da vapur beklediklerini, şiddetli fırtına nedeniyle telgraf telleri-
nin arızalandığını ve dört gün boyunca iletişimin koptuğunu bu sebeple durumu haber edemedikler-
ini bildirmiştir. Bu süre zarfında Trabzon merkezde mebus seçimlerine müdahale edildiğine dair bir
malumat almadıklarını, buna mukabil merkeze bağlı Maçka kazasında yapılan seçimlerde ise “çirkin-
liklerle mâlamâl olduğu istihbâr edildiği…” şeklinde suistimal ve seçime müdahale olduğuna dair
bilgi aldıklarını belirtmiştir. Edindikleri bilgiye göre Trabzon’da ikamet eden, aynı seçimde kazadan
seçilen müntehib-i sanilerden Hamdi Bey’in seçilen diğer müntehib-i sanileri tehdit ettiğini öğren-
diklerini ve durumun Dâhiliye Nezareti’ne iletilmek üzere şikâyet dilekçesi ile vilayete iletildiğini
bildirmiştir. Ancak bu şikâyet hakkında vilayetin hiçbir önlem almadığından bahsetmiştir. Ayrıca
gelişen olaylarda diğer müntehib-i sânîlerin yazılı ve sözlü olarak seçim bölgelerine dağıtılan evraklar-
da bahsi geçen kişiyi seçmedikleri takdirde haklarında birçok zarara uğrayacakları ve Erzurum’a sevk
edilecekleri yolundaki tehditlere maruz kaldıklarının belirlendiğini yazmıştır. Dahası askerlerin tehdit
ve bunaltmasıyla seçmenlerin her birinin diğeriyle görüşmesi kesinlikle engellenmiş, 21 müntehibi
saniden 17’sinin seçim pusulasının ittihatçılar tarafından silah ve bıçakla tahrip edildiği bildirilmiştir.
Belgeler tahrip edildikten sonra pusuladaki isimlerin seçildiği yolunda sandıklara uydurulmuş pusu-
laların atıldığı belirtmiştir. Tehdit edenlerin mahallî fırka kumandanı Kaymakam Halit Bey’e, Esad ve
Osman Efendi adına iki teğmen tarafından yapıldığı anlaşılmış olduğundan seçime fesat karıştırıldığı
hakkında hazırlanan evrakların nezarete bildirildiği ve Giresun kazasında da durumun seçime mü-
sait olmadığı belirtilmiştir. Bununla birlikte heyet raporunda teftiş ettikleri Erzurum ve Sivas bölgel-
erindeki seçimlere nazaran Trabzon seçimlerinde İttihatçıların çok daha baskın olduğunun bariz olarak
görüldüğü eklenmiştir (BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 1-2-3; BOA. DH. İ.UM. EK. 82,lef: 4).

Aslında heyet raporunda da belirtildiği üzere Trabzon seçimlerinde yapılan usulsüzlükler hakkında
seçimler devam ederken Dâhiliye Nezareti’ne şikâyet dilekçeleri gitmiş ancak gereken cevap alınama-
mıştır. Seçim heyetinin bölgeye gelmesinden sonra olaylar su yüzüne çıkmıştır. Dâhiliye Nezareti’ne
Kasım ayı içerisinde Trabzon’dan çekilen bir telgrafta Maçka seçimleri hakkında vilayete şikâyette
bulunulduğu bunun üzerine bölgeye tahkik heyeti geldiği ve seçimin her türlü müdahaleden uzak
yapılması için kaymakamlığa tebligat gönderildiği bildirilmiştir. Bunun yanı sıra nezarete çekilen tel-
graflardan bazılarında olayın tamamıyla, şikâyetlerde yer alan mebus adaylarının ve onların taraftarları
arasındaki rekabetten ibaret olduğu, seçimlere bir müdahale olmadığı, gerekli tedbirlerin de alındığı
belirtilmiştir (BOA, DH. İ.UM. EK.116/61, lef: 4). Bu süre zarfında geçen üç hafta boyunca seçimlere
müdahale olduğu şeklinde başka bir şikâyet ve müracaat olursa vilayete bildirilmesiyle tahkikat için
seçim bölgesine heyet gönderileceği ve sonucun nezarete bildirileceği belirtilmiştir (BOA, DH. İ.UM.
EK. 116/61, lef: 5-6). Bu olaylar üzerine 30 Aralık 1919 tarihinde Dâhiliye Nezareti’nde Şerif Paşa’dan
Sadrazam Ali Rıza Paşa’ya, Harbiye Nazırı Cemal Paşa’ya, Trabzon vilâyetinde Müdür Nazmi Bey’e
ve Heyet-i Teftişiye Müdürü Fethi Bey’e iletilmek üzere bir telgraf çekilmiş ve Maçka seçimlerinde
yapılan usulsüzlükler ayrıntısıyla bildirmiştir. Bu olaylar üzerine teftiş heyetinin hazırladığı raporda
ise Maçka kaymakamlığından 29 Aralık 1919’da alınan telgrafta seçimin güven içerisinde yapılması

80