Page 72 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Trabzon Sanjak in the Last Ottoman Parliamentary Elections
(Unionist-Entente Struggle)
Abstract

Although the first elections in the Ottoman Empire were held in the councils of correspondence,
the people generally used their right to vote in the elections held in 1908. Accordingly, the elector-
al system in the Ottoman Empire was applied in two degrees and this system was valid until 1946.
Therefore, the 1919 elections held in the Trabzon sanjak, which is within our subject, were also held
within the framework of these rules. According to the information obtained from ATASE, TITE, State
Archives and newspapers belonging to the period, which we can reach on the subject, the 1919 elec-
tions were generally won by the members of the Defense of Rights Association, nominated on behalf
of the Representation Committee. On the other hand, according to archive records and the newspapers
of the period, Mustafa Kemal Pasha front did not have much advantage in the elections held in the
Trabzon sanjak, where the Unionist - Entente struggle was taking place. Seven deputies were elected
from the Trabzon sanjak. Sakizade Hasan Bey, Undersecretary of Nafis Ahmet Muhtar Bey, Reiszade
Ali Şükrü, Efendizade Ali Şefik Bey, Müstafi District Governor Hüsrev (Gerede) Bey, Ordulu İsmail
Bey, Dizdarzade Eşref Bey are the members of the last Ottoman Parliament MP. In this study, the pro-
cess and elections leading to the 1919 elections in the central sanjak of Trabzon province in the light
of archive documents will be discussed.

Key Words: Ottaman Empire, Election, Trabzon Sanjak, İttihat ve Terakki Fırkası, Hürriyet ve
İtilaf Fırkası.

Giriş

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Osmanlı Devleti’nde 1919 yılı seçimleri dâhil olmak üzere dört
kez seçim yapılmıştır. 1914 yılı seçimleriyle teşkil edilen Mebusan Meclisi, 1. Dünya Savaşı boyun-
ca muhalefet olmaksızın, savaş meclisi şeklinde faaliyetlerini sürdürmüştür (Akyıldız, 2003). Ancak
söz konusu Meclis’in, padişah iradesi ile 21 Şubat 1918 tarihinde feshedilmesinden sonra, Ali Fuat
Paşa’nın da ifade ettiği gibi, "Anadolu’da tam bir anarşi hâkim” olmuştur (Boyacıoğlu, 2002). Bir
tarafta savaşı kaybettiği için ağır mütareke şartlarını kabul etmek zorunda kalan İstanbul Hükûmeti,
diğer tarafta ise kendi imkânları ile işgallere karşı dimdik ayakta durmaya çalışan bir Anadolu ve Mus-
tafa Kemal Paşa cephesi mevcuttur. İstanbul Hükûmeti, mütarekede alınan kararlar yüzünden Anado-
lu’da yaşanan işgallere kayıtsız kalmayı tercih ederken, Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti, işgal-
lerin asılsız bahanelere dayandırıldığının ve seçimlerin bir an önce yapılması gerektiğinin farkındadır.

Çalışmaya esas teşkil eden 1919 yılı seçimlerinin bu şartlar altında yapılması pek de kolay ol-
mamıştır. Bununla birlikte ATASE arşivi başta olmak üzere TİTE ve devlet arşivlerinden yapılan in-
celemelerde Trabzon sancağında tıpkı diğer bölgelerde yapılan seçimlerde olduğu gibi işgallerin yanı
sıra İttihatçı-İtilafçı mücadelesinin yaşandığı açıkça görülmektedir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra
oldukça güçlenen İttihat ve Terakki Fırkası’na muhalif bir grup ortaya çıkmış ve giderek güçlenmiştir.
İttihatçılar yönetimde etkili tek güç olsa da parti içinde ve dışında muhaliflerin sayısı giderek artmıştır.
Muhaliflerin 21 Kasım 1911 yılında, İttihat ve Terakki Fırkası’na karşı kurulmuş olan Hürriyet ve İtilaf

72