Page 9 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Burada öncelikle 1455 yılında, bu tarihte yazılmış olup, Bayramlı Beyliğinin
sosyal, ekonomik ve idari yapısını aksettiren Tahrir Defterine göre, Hoşkadem köyü-
nün ileride kurulacağı yöre ile doğrudan ilgili altı köyün ve sınırdaşlarının resmini çiz-
meye çalışacağım. Sonra da değişik tarihlerde yapılan tahrirlere ve diğer kaynaklara
göre, yörede ve özellikle Hoşkadem’de meydana gelen değişmeleri yakalamaya çalı-
şacağım. İlgili altı köye özel bir önem vererek Defterde onlardan her biri ile ilgili veri-
leri ayrı ayrı tablolar haline getirmiş bulunuyorum. Bu tablolardan hareketle28 öncelikle
onların sorgulamasını ve tahlilini yapacağım.

Tahrir Defterlerinde kayıtlar, Osmanlı Türkçesinde de kullanılan Farsça isim
tamlamasına göre tutuluyordu. Tablo 1’de görüldüğü gibi, önce Karye-i Kargu biçi-
minde köyün adı yazılıyordu. Türkçesi Kargu Köyü demekti. Osmanlılarda toprağın
çıplak mülkiyeti devletindi. Toprağı ekip biçen köylü, onun tasarruf/kullanım hakkına
sahipti. Bu hak için ve yaptığı üretim üzerinden Kanunlarla belirlenmiş birtakım ver-
giler ödüyordu. Klasik dönemde bu vergileri toplama yetkisi, bölgede sipahi/atlı asker
yetiştiren tımar beylerine, bazı cami, zaviye, kale ve derbent görevlilerine ya da zeamet
veya has adıyla padişaha kadar uzanan daha üst seviyedeki yöneticilere tahsis edili-
yordu. Daha doğrusu söz konusu kişilerin ücretleri, devletin genel bütçesinden değil,
bu yolla ödeniyordu. Buna tımar sistemi deniliyordu ki, devletin idari, sosyal ve eko-
nomik yapısıyla doğrudan ilgiliydi. İşte Tahrir Defterleri bu sistemi işletmek üzere
düzenlenen en önemli araçtı.

Burada söz konusu edilen 1455 tarihli Tahrir Defterine köyün adı yazıldıktan
sonra, köyün gelirinin kime tahsis edildiği kaydedilmişti. Ekte Tablo 1’de de görüldüğü
gibi formül şöyleydi: “Tımar-ı Ahmed veled-i İbrahim, mülazım-ı Kal’a-i Hafsamana
ve Ali veled-i Hoşkadem, eşküncü müsellemlerdir”. Farsça isim tamlamalarıyla kurul-
muş bu cümle, günümüz Türkçesine şöyle çevrilebilir:” Hafsamana/Gölköy kalesi mü-
lazımı/görevlisi İbrahim oğlu Ahmet ile eşküncü müsellem/sefere çıkan atlı asker olan
Hoşkadem oğlu Ali’nin tımarıdır”. Tablo 1’de de görüldüğü üzere, köyün geliri iki his-
seye ayrılmıştı. Hissenin biri, Osmancık Beyi İbrahim’in29 oğlu Ahmet’e aitti30.

İbrahim oğlu Ahmed Hafsamana/Gölköy Kalesinde görev yapan kırk mülazım-
dan birisiydi. Mülazımlar kalenin korunması ve bölgenin asayişi için sürekli olarak

28 Bkz. Ekler, Tablo 1-6.
29 İbrahim’in Osmancık Beyi olduğu, diğer tımarlarından biri olan Döşek köyündeki kayıtta geçmek-
tedir (Yediyıldız-Üstün 1992: 188).
30Gölköy ayanlarından Şıhmanoğulları, aile içindeki rivayetlere dayanarak, atalarının Gölköy’e Os-
mancık’tan geldiğini nakletmektedirler. Bu rivayet buradaki bilgiyle bağlantılı olabilir. İbrahim oğlu
Ahmet Bey’e tımar olarak verilen, Kargu’nun bir hissesi dışındaki diğer dört köyden biri Döşek köyü
idi. O dönemlerde bu köyün yakınlarında bulunan Gabigerfi köyü arazisi içinde yer alan Şeyh İman
Dede Zaviyesi bulunuyordu. Daha sonra 1642’de köyün adı “Şeyh İman Dede”den dönüşerek Şıhman
olmuştur. Zaman içinde sivrilerek çevresine hâkim olmaya başlayan aile, lakaplarını bu Şeyh İman–
Şıhman’dan almış olmalıdır. İleri asırlarda yine bu havalide Emirler köyü kurulmuştur. Ahmet’in tımar-
ları arasındaki diğer üç köy, Tazvara/Direkli, Gebecük ve Depecük köyleridir. Toplam geliri 1455’te bin
altı yüz otuz üç akçe idi (Yediyıldız-Üstün 1992: 188, 191-192, 197).

86