Page 13 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

kişilik reayası arasındaydı. Ayrıca köyde “kadimlik yurtlara” sahip oldukları için ver-
giden muaf olan dört kişi daha yaşıyordu. Bunlar Kadı Naibi Mevlâna Hasan Fakih ve
iki oğlu Mehmed Fakih ile Pir Mehmed ve kardeşi Eynebey idi46. Bunlar ulema sını-
fındandı. Adı geçen Kadı Naibi Mevlâna Hasan Fakih’in -yazılı ve sözlü geleneği göz
önüne aldığımızda- bugün Hoşkadem köyünün Kadîl/Kadıgil mahallesinin bulunduğu
yerde –yani Küçük Aya Nikid köyünde- oturmuş olmasının kuvvetle muhtemel oldu-
ğunu düşünüyorum47. Ayrıca 19. Yüzyıl sonlarına doğru Hoşkadem’de Kadıosmano-
ğulları lakaplı bir aile ortaya çıkmış, bunlardan birisi uzun yıllar muhtarlık da yapmış-
tır. Ancak bunların 15. Yüzyıldaki kadı naibi ile alakası olup olmadığını bilemiyoruz.
Bununla birlikte, 1455 Tahrir Defterindeki Küçük Aya-Nikid köyünün daha sonra
Hoşkadem’in Kadîl Mahallesine dönüştüğünün kuvvetle muhtemel olduğunu ileri sü-
rebiliriz48. 1642’de Avarız Tahriri yapılırken idarî taksimat yeniden düzenlenmiş,
Kargu’nun batı yakası, Kıranköy, Taşoğlu ve Küçük Aya-Nikid birleştirilerek Hoşka-
dem köyü kurulmuştur. Daha sonra Depeköy de bu köy ile birleştirilecektir. 1455’te
Fidaverende Bölüğü’nün yani bugünkü Aybastı’nın merkezinin burası olduğunu kuv-
vetle tahmin ediyorum. Hatta adlî açıdan Hafsamana/Gölköy Naipliğinin merkezî de
burasıydı. Bununla birlikte askeri yöneticiler –Divanbaşı, Kale Dizdarı, Kale Kethü-
dası ve mülazımları, Hafsamana/Gölköy Kalesinde ve çevresinde oturuyorlardı49. De-
mek ki adlî merkez Hoşkadem, askeri ve idari merkez ise Gölköy kalesi idi50.

Büyük Aya-Nikid’in yerinin ise bugünkü Beyleri köyü toprakları olduğu kesin-
dir. Çünkü bu köy 1642’de, Kargu’nun doğu ve güney kesimi ve çevresindeki bazı
yerlerle bütünleşerek Beğlerli köyü adını almıştır. Tablo 6’da da görüldüğü üzere ve
daha önceki çalışmalarımda da belirttiğim gibi51, köyün adı, 1455’teki Tımar Beyi Ah-
med’in babasının adı olan Beğler’den geliyordu. Köyde 1455’te sekiz reaya yaşıyordu,
bunlar arasında yer alan Eynebey süvarinin/tımar beyinin kavmiydi, yani akrabasıydı,
bir diğeri de oğluydu. Süvarinin bir öküzlük kadimî çiftliği vardı. Ayrıca, muhtemelen

46 Yediyıldız-Üstün 1992: 220
47 Büyük Aya-Nikid de olduğu gibi vaktiyle bir araştırmamda Küçük Aya-Nikid’in de Beylerli ile
bütünleştiği varsayımında bulunmuştum (Yediyıldız 2018: 156). Özellikle coğrafya üzerinde yaptığım
araştırmalar ve yukarıdaki deliller, yeni tahminimin daha doğru olabileceğine ve buranın Hoşkadem’in
Kadîl mahallesine tekabül ettiğine işaret etmektedir. Bu hususu Aybastı ile ilgili bir makalemde daha
ayrıntılı bir biçimde açıkladım (Yediyıldız 2023). Burası Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yapılan
1:25.000’lik haritada Hanutlar diye adlandırılmıştır. Bunun sebebinin araştırılması gerekir.
48 Vaktiyle Küçük Aya-Nikid’in Elbey olabileceği tahmininde bulunmuştum ama bunun yanlış olduğu
anlaşılıyor (Yediyıldız-Üstün 1992: XXXIV).
49 Yediyıldız 2023.
50 Osmanlı döneminde köylerin nasıl bir bölgenin merkezi ve şehir telâkki edildiği konusunda bkz. Açık
2021.
51 Yediyıldız 2018: 156. Aya-Nikid, Tahrir Defterlerinin bazılarında Ayangide diye de okunabilmek-
tedir. Eski araştırmalarımda ben de bazen bu şekilde okuyup değerlendirdim. Kelimenin etimolojik açı-
dan incelenmesi gerekir.

1120