Page 7 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Bayezid döneminde 1485’te12, Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1547’de13, Sultan
III. Mehmet döneminde 1598’de14 ve Sultan I. Ahmed döneminde 1613’te15 yapılan
tahrirlerin sonuçlarını ihtiva eden dört adet Mufassal Tahrir Defteri de arşivlerimizde
mevcuttur. Bir de yine Kanuni döneminde 1520 tarihinde yazılan İcmal Defteri var-
dır16. Elbette daha sonraki mufassallara göre dirlik dağıtımlarını belirleyen icmaller
bulunmaktadır. Celali İsyanlarının vuku bulduğu dönemde yapılmaya çalışılan tahrir
sonuçlarını ihtiva eden 1598 tarihli Mufassal Defter, kâtibi öldüğü için beyaza geçiri-
lememiş müsvedde olarak kalmıştır. Üstelik bu yazım kargaşa ve kaçgun dönemlerine
rastladığı için has, zeamet ve tımar köyleri reayası birbirine karışmış olduğundan Def-
terin kontrol edilerek bölgenin yeniden tahrir edilmesi ve Defterin beyaza geçirilmesi
görevi Kâtip Kasım’a verilmiştir. O da sahayı dolaşarak 1598 tarihli müsvedde Defter-
deki verileri kontrol etmiş, yanlışları düzeltmiş ve 1613 tarihli Tahrir Defterini hazır-
lamıştır17. Bu tarihten sonra resmi işlerde hep bu deftere başvurulmuştur. Tımar sistemi
bozulduğu ve vergilendirme sistemi değiştiği için bundan sonra tahrir yönteminde de
farklılaşmalar meydana gelmiştir. 1642 tarihinde yapılan tahririn sonuçlarını ihtiva
eden deftere Mufassal Avarız Defteri adı verilmiştir18. 1834’te ise Osmanlılarda ilk nü-
fus sayımı yapılmıştır. Bu vesileyle hazırlanan Nüfus Defterinde 1834’teki mevcut er-
kek nüfus ile 1834-1844 tarihleri arasında doğan ve ölen erkek çocukların kayıtları
mevcuttur19. Elimizde bulunan bu yedi defterin bir kısmı basılarak yayımlanmıştır, di-
ğerleri de basıma hazırlanmaktadır. Ayrıca başka kaynaklar da vardır. Ayrıca Hoşka-
dem’de doğup büyüyen bu satırların yazarı 1950’lerden bu yana bölgenin gözlemcisi-
dir. Böyle bir kaynak dizisine sahip olmak yörenin tarihi gelişimini ve dönüşümlerini
takip etmek açısından büyük bir şanstır.

Bayramlı Beyliği’nden Osmanlı’ya Hoşkadem Yöresi ve Çevresi (1455)

Fatih Sultan Mehmet döneminde, 1455 yılında, Hoşkadem ne köydür ne de ma-
halle. Zaten çevresinde mahalle olarak bağlanabileceği bir kasaba da yoktu. İskef-
sir/Reşadiye ve Milas/Mesudiye ile birlikte Bayramlı Canik’i Vilayetinin merkezi olan
Ordu bile, bu dönemlerde, köy manzarası arz ediyordu. Söz konusu vilâyet, bölük, ni-
yabet ve nahiye adlarıyla yirmi iki idari birime ayrılmıştı20. Bölgenin merkezi olan köy,
toplam sekiz köyden oluşan Ordu Niyabeti Bölüğü bünyesinde yer alıyor ve Nefs-i

12 Bu Defter aslı ve çevriyazısıyla birlikte TTK tarafından yayımlanmıştır: Yediyıldız-Üstün: 2002.
13 BOA, TD 255. Bu Defter B. Yediyıldız ve K. Üstün tarafından yayıma hazırlanmaktadır.
14 BOA, TD 716. Bu müsvedde bir Defterdir. Bu Defteri bir sonraki Mufassal ile karşılaştıran Leyla
Aksu, bu konuda bir yüksek lisans tezi yapmıştır (Aksu 2005).
15 TKGM, KKA, No: 169. Bu Defter B. Yediyıldız ve L. Aksu tarafından yayına hazırlanmaktadır.
16 Bu Defter, Yediyıldız-Öz-Üstün tarafından yayımlanmıştır (2002).
17 Bkz. BOA, TD 173 Mukaddime.
18 Bu Defter Türk Tarih Kurumu’nda yayımlanmıştır (Öz-Acun 2008).
19 Bu Defter Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanmıştır (Büyük 2020).
20 Bu idari yapının ayrıntıları için bkz. Yediyıldız 2018: 54-73.

64