Page 6 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

bataş-Fatsa yolunun ilk çizimi ve çalışmaları 1900’lü yıllarda başlamış, farklı dönem-
lerde on binlerce köylü yol yükümlülüğü karşılığında seferber edilerek alın teri akıtmış
ve nihayet 1958 yılında araba geçer hale getirilmiştir6. 1960’lı yıllarda Fatsa-Aybastı
arasında çalışan iki cip ile yolculuk yapılabiliyordu. Zaman içinde yol biraz daha dü-
zeltildi ise de asıl iyileştirme ve asfaltlama çalışmaları 2000’li yıllardan sonraya rastlar.
Yol dar ve çok dönemeçli olmakla birlikte zemin asfalt olduğu için bugün ulaşım ol-
dukça kolaylaşmıştır. Gölköy Aybastı arasındaki ilk araba yolu ise seferber edilen hal-
kın kol gücüyle 1947-1949 yılları arasında açılmıştır7.

2.Tarihî Arka Plan ve Kaynaklar

Hoşkadem’in tarihî kaynaklarda izine ilk kez 1455 yılında rastlıyoruz. Burada
yörenin önceki tarihi üzerinde durmak istemiyorum. Ancak şu kadarını söylemeliyim
ki, daha önce Trabzon Rum Devletinin elinde bulunan bölge, Danişmentliler ve Sel-
çuklular tarafından fethedilmek istenmişse de tam hedefe ulaşılamamış, sonunda bir uç
beyliği olan Bayramlı Beyliği8 tarafından yürütülen ve neredeyse yüz yıl süren savaşlar
sonucunda fethedilmiştir. Fethi gerçekleştiren Türk halkı bu bölgeye köy köy iskân
edilerek bu topraklara Türk vatanı kimliği kazandırılmıştır. Beyliğin merkezinin, sahile
iniş sürecine göre Milas/Mesudiye, Habsamana/Gölköy-Fidaverende/Aybastı, Ulubey
ve nihayet Ordu/Eskipazar olduğu anlaşılıyor. Bu küçük devletçiğin siyasî hâkimiye-
tine 1427 yılında Osmanlılar son vermiş ve bölgeyi kendilerine bağlamışlardır9.

Osmanlılar gayrimüslimlerden fethettikleri veya diğer Müslüman Türk beylik-
lerinden ilhak ettikleri yerlerin hemen tahririni yapıyorlardı. Bayramlı Beyliğinden alı-
nan bu bölgenin ilk tahriri de Sultan II. Murad döneminde 1427 yılında Hızır Paşa
tarafından yapılmıştı. Bu tahririn Defteri maalesef günümüze ulaşmamıştır10. Bununla
birlikte, yirmi sekiz yıl sonra, Fatih Sultan Mehmet döneminde, 1455 yılında yapılan
tahrir tutanaklarını ihtiva eden Defter elimizdedir11. Bu mufassal/ayrıntılı bir defterdir.
Daha sonraki dönemlerde de Osmanlı geleneğine uygun olarak tahrirler yapılmış, bun-
ların sonuçları mufassal ya da İcmal/Özet olarak defterlere kaydedilmiştir. Sultan II.

6 Güney 2020: 259-262.
7 Güvemli 2017:295
8 Bayramlı Beyliği, yazında genellikle Hacıemiroğulları Beyliği diye geçiyor. Fakat Beyliğin kurucusu
Bayram Bey’dir. Osmanlı kaynaklarında da bu bölge Vilâyet-i Canik-i Bayram diye geçmektedir. Dolayı-
sıyla bu küçük Türk Devletini Bayramlı Beyliği diye adlandırmak daha doğru olur (Bkz. Eğilmez-Yıldırım
2016).
9 Bölgenin önceki tarihi için bkz. Bryer 2014; E. Zachariadou 2007; Yediyıldız 2000, 2018, bu eserin
özellikle 3. Bölümü: “Tarihi Zemin ve sosyal yapı”, s. 43-79; İ. Tellioğlu 2004; N. Demir 2007; M.
Keçiş 2013. Eğilmez- Yıldırım 2016: 307-344.
10 Tahririn Hızır Paşa tarafından yapıldığını biliyoruz. Bkz. Yediyıldız 1985: 7-8. Tahrir Sistemi ko-
nusunda bkz. İnalcık 2013:113-118 ve Öz 2010: 425-429.
11 Bu Defter, orijinali ve çevriyazısı ile birlikte yayımlanmıştır: B. Yediyıldız-Ü. Üstün 1992. Bu
Defter hakkında kısa bir değerlendirme için bkz. Yediyıldız 1985: 6-12.

53