Page 30 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

caktır. Bu kargaşa döneminde, III. Mehmet’in padişahlığı zamanında (1595-1603), böl-
genin yeni bir tahririne başlanıyor. Bu tahririn kaç yıl sürdüğünü bilemiyoruz ama
kâtip hazırladığı müsvedde Defteri114 beyaza geçme imkânı bulamadan 1598’de ölü-
yor. Onun halefi kâtip Kasım, söz konusu müsvedde nüshayı referans alarak, aynı za-
manda sahayı da gezmek suretiyle, bölgenin tahrir işlemini tamamlıyor, yeni Defteri
beyaza geçiyor ve 1613 tarihli bu Mufassal Tahrir Defterinin resmiyete konulmasını
temin ediyor115.

Osmanlı merkezi yönetimi 16. Asrın ikinci yarısından itibaren, taşrada idari ya-
pılanmada zaman zaman yeni düzenlemeler yapmıştır. Mesela, 1547 tarihli Tahrir Def-
teri’nde tek kaza olan Vilayet-i Canik-i Bayramlu’nun İskefsir, Bayramlu ve Bazarsuyu
olmak üzere üç kazaya ayrıldığını görüyoruz. Fidaverende/Aybastı ile birleştirilen
Habsamana/Gölköy ise nahiye olarak İskefsir’e/Reşadiye’ye bağlanmıştır. 1598-1613
yazımları sırasında ise Ordu Kazası yirmi nahiyeye ayrılmıştır. Bu yirmi nahiyeden
birisi de Fidaverende ile birleştirilmiş olan Hafsamana nahiyesidir. Nahiyenin köyleri
1547, 1598 ve 1613 yazımlarının hepsinde de aynı sırayı takip etmektedir116. Bu dü-
zenlemelerden başarılı sonuçlar alınamadığı anlaşılıyor. Çünkü yirmi dokuz sene
sonra, 1642’de yapılan Avarız Tahririnde yeni bir idari yapılanmayla karşılaşıyoruz.
Vilayet-i Canik-i Bayram sahasında on iki kaza kurulmuştur117. Bunların alt birimleri
olarak da nahiyeler vardır. Bazılarının beş altı nahiyesi olduğu halde bazılarında nahiye
yoktur. Aybastı bunlardan biridir. Avarız Defteriyle birlikte yazım tekniği de değişmiş-
tir. Artık köylerin demografik durumları dâhil köylünün ekonomik ve sosyal durumunu
kaydeden yazım işlemleri yerine vergi tarhında esas alınmak üzere vergi kaynaklarının
tespitini hedefleyen yazım usulüne geçilmiştir. Bunların sonuçlarını içeren defterlere
Mufassal Avarız Tahrir Defteri denilmektedir. Önceki mufassal tahrir defterlerinde
köylü ailesinin işlediği toprağın miktarı, ürettiği tarım ürünlerinin cinsi ve miktarı ile
bunlardan alınacak vergilerin miktarı belirtiliyordu. Mufassal Avarız Defterlerinde ise
bunlar yoktu. Sadece vergi yükümlüsü nüfus kaydedilmişti.

İncelediğimiz bölgenin, daha önce de belirtildiği üzere, 1485’ten altmış iki sene
sonra 1547 yılında, bu tarihten elli iki sene sonra 1598’de (bu Defter müsveddedir) ve
bundan on beş sene sonra da 1613 yılında Mufassal Tahrirleri yapılmıştır. Yukarıda
1455-1485 yılları arasında yaptığımız karşılaştırmalar gibi, bütün bu Defterlerdeki ve-
rilerin –bunlara bizim burada incelemediğimiz icmallerindekileri de ekleyerek- köy
köy karşılaştırmalı analizleri yapılacak olsa oldukça ilgi çekici sonuçlara ulaşılabilir.
Böyle bir inceleme bizim bu araştırmamızın sınırlarını aşar. Bununla birlikte hazırlamış
olduğumuz ekteki tablolarda böyle bir analizin çatısını göstermiş bulunuyoruz. Onun

114 BOA-TD 716.
115 TKGM, KKA, TD 169.
116 Yediyıldız 2023: Ek 3.
117 Bu kazalar şunlardır: Milas, Bazarsuyu, Akköy, Ebülhayr, Ordu-yı Bayramlu, Ulubey, Yakupbey-
derbendi, Bolaman, Çamaş, Aybastı, Habsamana, İskefsir (Öz/Acun 2008).

27

29