Page 20 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

tespit edemediğimizi, bununla birlikte bu merkezin Yakacık’ın doğusundaki Kazancı-
lar (Elbey) olabileceği varsayımını ileri sürmüştüm. Bu varsayım üzerinde durulabilir.
Ancak bu yeni araştırmamızda dikkatimizi çeken ve yukarıda anlattığımız olgular,
Kargu/Ateş Kulesinin varlığı ve 1455’te bir kadı naibinin burada oturması, özellikle
Bayramlı Beyliği döneminde, Kargu ve civarının, Fidaverende Bölüğünün merkezi
olma ihtimalini kuvvetlendiriyor. Ancak, nüfusun azalması yüzünden söz konusu altı
köyün Hoşkadem ve Beylerli köylerine inkılap etmesi Osmanlılar döneminde sanki bu
niteliğini kaybetmiş olduğu intibaını uyandırıyor. Diğer bir ifadeyle Osmanlılar eski
merkezi dağıtmıştır. Ancak Celali isyanlarından sonra tekrar bu bölgenin, özellikle
Beylerli’nin merkezi bir konum kazandığını ileri sürmemiz mümkündür. Çünkü 1642
yılında Avarız Tahriri yapılırken eski Fidaverende Bölüğü’nün statüsü değiştirilmiş ve
burada Aybastı Kazası kurulmuştur. Aybastı köyünün adı bütün köyleri bünyesinde
toplayan Aybastı kazasının genel idari adı olmuştur. Aybastı köyünün bulunduğu yerde
ise Esenli köyü ortaya çıkmıştır. Ancak kazadaki mansıp sahipleri, çoğunlukla Beylerli
köyünde oturuyorlardı. Bu durum da adı Aybastı olan kazanın merkezinin, eski Kargı
–yeni Beylerli köyü- olduğunu gösteriyor74. 1834 tarihli Nüfus Defteri incelendiğinde
Aybastı kazasının merkezinin, devrin ayanlarından Hazinedaroğullarından dolayı bir
ara yeni kurulmuş olan Sefalık köyüne kaydırıldığı anlaşılıyor 75. Daha sonraki bir ta-
rihte ise merkez Esenli’ye nakledilmiştir. Aslında Osmanlılar zamanında yöneticilerin
oturduğu köy, idari bölgenin merkezi oluyordu. Zira bu yörelerde kasaba veya şehir
vasfına kavuşmuş sabit bir yer mevcut değildi76.

Yukarıda anlatılanlardan anlaşıldığı üzere, Hoşkadem’in doğu sınırında Bey-
lerli vardır. Diğer taraflarında ise Eceli, Kürdi, Karay, Belen ve Borta köyleri bulunu-
yor. Karay ve Belen’in sınırında da Hanut köyü yer alıyor. Bunların 1455 yılındaki
durumlarını yukarıda izah etmiştik. Bu altı köyün isimlerinin 1455-2000 yılları ara-
sında uğradıkları değişiklikleri Tablo 8’a ve 8’b’den hareketle inceleyecek olursak
şöyle bir manzara ortaya çıkıyor: Bu isimlerde 1642 yılına kadar herhangi bir değişiklik
olmamıştır. Bu tarihte Eceli’nin kadimden beri mevcut olan bir mahallesi, Çonkara
adıyla müstakil köy yapılmıştır (Tablo 8’a). Daha sonraki bir tarihte ise yeniden
Eceli’ye bağlanmıştır. 1935 sayımında ve sonrasında durum böyledir (Tablo 8b). Bu-
nunla birlikte Çonkara, Eceli’nin bir mahallesinin adı olarak hala yaşıyor. Mahallenin
adı, yukarıda da belirttiğimiz gibi, 1455 yılında burada yaşayan müsellem Ahmed’in

74 Öz-Acun 2008: 267, 271, 276.
75 Büyük 2020: 275.
76 Aybastı’nın tarihi süreç içinde idari yapılanmadaki yeri ve merkezi konusunda ayrıntılı bir araştırma
için bkz. B. Yediyıldız (2023), “Aybastı’nın Tarih İçinde İdari Yapılanmadaki Yeri ve Merkezi Konu-
sunda Bazı Tespitler”, Orta Karadeniz Havzasında Tarih ve Kültür Sempozyumu (Tokat-Ordu 11-13
Kasım 2022)’na sunulan bildiri. Henüz basılmamıştır.

19 17