Page 69 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

OSMANLI ARŞİVLERİ’NDE

BULDUĞUMUZ ŞÜPHELİ BELGELER ÜZERİNE*

Prof. Dr. Yılmaz KURT**

Doç. Dr. Muhammed CEYHAN***

Öz

Osmanlı tarihinin birinci elden kaynakları söz konusu olduğunda ilk akla gelen, devletin bürokratik iş-
lemleri için oluşturmuş olduğu ve bugün muhtelif arşivlerde muhafaza edilen belgelerdir. Hemen hemen
her disiplinden araştırmacı, belgelerin güvenirliğinin diğer kaynaklara olan güven önceliğine istinaden sor-
gusuz sualsiz arşiv belgelerini kullanmaktadır. Hatta günümüzde, bazı hak ve imtiyazların teslimi noktasında
dahi hukukçuların bu belgelerin sahihliğine dayanarak karar verdiği malumumuzdur. Oysaki dünya tarihinin
en eski zamanlarından beri muhtelif coğrafya ve devletlerinde olduğu gibi, Osmanlı Tarihi’nin en erken za-
manlarından itibaren evrâkta sahteciliğin zaman zaman müracaat edilen bir yol olduğu hakikattir. Bu bağ-
lamda, sahte evrâkın bir hak ve imtiyaz elde etme aracı olarak düzenlendiği devletçe de bilinmekte idi.
Sahtekârlığın gün yüzüne çıkarılması ve önlenmesi noktasında zaman içinde çeşitli önlemler de alınmış,
ancak tamamen önüne geçilmiş değildir. Dolayısıyla düzenlendiği dönemde devletçe ortaya çıkarılan sah-
tekârlıklar olduğu gibi, o dönemde devlet görevlilerince ortaya çıkarılamayan ve hatta işlem görmüş olan
belgelerin de olması muhtemeldir. Bu cümleden olarak ikinci husus gerek araştırmacıların gerekse de hu-
kukçuların belgelere daha ihtiyatlı yaklaşmalarını gerektirmektedir.

Çalışmamızda; Osmanlı Devleti’nde evrâkta sahtecilik konusunda dönem içerisinde ortaya çıkarılan sah-
tekârlıklara işaret edildikten sonra, özellikle o dönemde işlem görmüş, ancak sahte olduğu diplomatika il-
mince şüpheli olan belgelere günümüzde nasıl bakılması gerektiği örnekler üzerinden değerlendirilecektir.
Arşiv kaynağı olarak ise Adana şer’iyye sicilleri ve Cebel-i Nur Zaviyesi ile ilgili olarak tahrir defterleri
incelenecektir. Söz konusu kaynaklardan tespit edilen şüpheli belgeler; diplomatika ilmi gereğince, dönemin
belge türlerinin standardına uyup uymaması, yazı çeşidi ve kayıt tutuş tarzının uygunluğu gibi kriterlere
tabi tutulacaktır.

Bu çalışma vesilesiyle, araştırmacıların ve hukukçuların Osmanlı Tarihi hakkında bilgi edinirken ve
oluştururken, belge kullanımında nelere dikkat etmesi gerektiği örneklem üzerinden izah edilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Arşiv, Osmanlıca, Diplomatika, Şüpheli Belge.
Giriş

Eski bir Latin deyimi olan “Verba volant scriba manent” (söz uçar, yazı kalır) sözü, sözlü iletilerin görsel olarak kay-
dedilme gereğinin ve zorunluluğunun bir yansımasıdır şüphesiz. İnsanlığın ilk buluşlarından olan, değişerek ve gelişerek
günümüze kadar gelen yazının, zaman içerisinde Asya, Avrupa, Amerika ve Afrika’da çeşitli alfabe ve yazı göstergeleri
ile ifade edildiği bilinmektedir.1 Süreç içinde ilkyazı sistemlerinden itibaren yazının; piktografik, hiyeroglif, çivi yazısı ve
alfabetik aşamalardan geçtiğini görmekteyiz. Bu aşamaların bir ürünü olarak da zamanla yazılı metinlerin içerisinde çeşitli

* Yılmaz KURT- Muhammed CEYHAN, “Osmanlı Arşivlerinde Bulduğumuz Şüpheli Belgeler Üzerine”, Bütün Yönleriyle Os-
manlıca ve Mirası Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, 26-27 Nisan Kırıkkale, 2016, s. 393-406.
** Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı.
*** Yalova Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı.
1 Carl Faulmann, Yazı Kitabı Tüm Yer Kürenin, Tüm Zamanların Yazı Göstergeleri ve Alfabeleri, Çev: Itır Arda, Türkiye
İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009, s. XI-XII.

67