Page 72 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Devlet bürokrasisinin ürünü olan belgelerin tanziminde takip edilen yollar ve usuller kadar işlemlerde kullanılan araçlar
da diplomatik olarak belgelerin taklîdinin önüne geçilmesi açısından önemlidir. Özellikle, belgelerin üzerinde yapılan iş-
lemler, kullanılan mühürler, imzalar, tuğralar belgenin orijinalliğine dalalet etmekteydi19. Ancak, belge sahtekârlığının
önüne geçmek maksadıyla söz konusu diplomatik usul ve araçların taklîd edilmesi veya suistimal edilmesinin önünü tam
manası ile almak mümkün olmamıştır. Bu konuda gerek resmî görevi olmayan kişi ve kişilerce yapılan sahtekârlıklar ol-
duğu gibi, devlet memurlarının da görevlerini ve dolayısıyla imkânlarını kötüye kullanmaları, diplomatik ilminin en başta
gelen sorunları olmuştur.

Bürokratik evrakın taklidin önüne geçilmesi için, belge tanziminde uygulanan bir takım usul ve araç-gereçlerin yanı
sıra, cezai yaptırımlarla da caydırıcı önlemler alınmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, işlenen suçun niteliğine göre; idam20,
memuriyetten uzaklaştırma21, küreğe koyma22, sürgün edilme23, kalebent edime24, para cezası25, mallarına el konması, suçu
işleyenin elinin kesilmesi gibi farklı derecelerde ceza verilmiştir26. Verilen bu cezalar ile ilgili 1858 tarihli ceza kanununa
kadar herhangi bir kanuni düzenleme olmasa da uygulamada söz konusu cezalar verilmiştir. 1858 tarihli ceza kanunu ile
ise, suçun niteliği ve buna dair verilecek cezalar teferruatlı bir şekilde belirtilmiştir27.

Sahtekârlık veya suistimallerin her daim ana hedefi menfaat sağlamak olmuştur. Arazi, vakıf, taşınır-taşınmaz mallar,
vergi ve makam-mevki edinimi konularında birçok sahtekârlık ve suistimali görmek mümkündür. Özellikle sahtekârlar
ile görevini suistimal edenlerin birlikte hareket etmeleri ise daha vahim sonuçlar doğurmuştur. İşte bu sebepten, belgelerin
sahteliği üzerinde dururken, sahte evrâkın ortaya çıkabileceği bütün yolları göz önüne almak gerekmektedir.

Osmanlı döneminde kaleme alınan ve hatta işlem görülen belgeler içerisinde hem döneminde işlem gören ve sahteliği
yine döneminde tespit edilen evrâk olduğu gibi; ilgili dönemlerde işlem gören ve geçerliliği zamanımıza kadar intikal
eden evrâklar da mevcuttur. Bu noktada yukarıda dikkati çektiğimiz sorular ve sorunlar ışığında, özellikle günümüze kadar
geçerliliğini koruyan ancak, diplomatik olarak sahte olma şüphesi taşıyan belge örnekleri irdelenecektir.

Osmanlı Dönemi’nde İşlem Gören ve Sahteliği Tespit Edilen Belgelere Dair Örnekler

Yukarıda da belirttiğimiz üzere sahte evrak düzenleme işinde; devlet memuru olmayan şahıslarının kendi kendilerine,
memurların kendi kendilerine ve memur olmayan şahıslarla memurların ortaklaşa teşebbüsleri söz konusudur. Bu üç du-
rumda da ortaya çıkan sahte evrakta ortak bir amaç vardır o da daha önce zikretmiş olduğumuz arazi28, vakıf29, taşınmaz30,

18 Yusuf Oğuzoğlu, “Osmanlı Devletinde Taşra İle Merkez Arasındaki Bürokratik İşleyiş Hakkında Bazı Bilgiler (XVII.
ve XVIII. Yüzyıllarda)”, Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri (30-31 Mayıs 1994), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Basımevi, İstanbul 1995, s. 31-36.

19 Resmi evrakta mühür ve imza kullanılması sahtekârlığı önlemek için geliştirilmiş olan yöntemlerdendir. Devletin mer-
kezinde ve taşrasında düzenlenen evrakın orijinalliğini sağlamak adına, belgeyi düzenleyen kişi ve makamların mühürle-
rinin yer aldığı mühür katalogları düzenlenmiştir. Özellikle taşra-merkez arası yazışmaların temel taşı olan kadıların
mühürlerine ait 13 adet katalog mevcuttur. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aydın – Keskin, a.g.m., s. 209. Sadece kadıların değil
başka görevlilerin de mühür tatbiklerine ilişkin defterler tutulmuştur. Vakıf kayıtlarının önemine binaen olacak vakıf me-
murlarını da mühür tatbik defterleri mevcuttur. Örnek için bkz. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Atik Esham Mühürleri
Defteri, defter no: 1242; Vakıf Gureba Personeli Mühür Defteri, defter no: 5460.
20 BOA, MF.MKT. dosya no: 1230, gömlek no: 39, Tarih: 17 Z. 1335/4 Ekim 1907.
21 BOA, ZB. dosya no: 428, gömlek no: 132, Tarih: 18 Te. 1324/31 Ekim 1908.
22 BOA, A.}MKT.MVL.. dosya no: 109, gömlek no: 12, Tarih: 29 Z. 1275/30 Temmuz 1859.
23 BOA, A.}MKT.UM.. dosya no: 118, gömlek no: 39, Tarih: 9 Ra. 1269/21 Aralık 1852.
24 BOA, İ..DUİT. dosya no: 177, gömlek no: 55, Tarih: 8 Ca. 1339/18 Ocak 1921.
25 BOA, DH. MKT. dosya no: 2671, gömlek no: 17, Tarih: 5 Za. 1326/29 Kasım 1908.
26 Aydın – Keskin, a.g.m., s. 210-211.
27 Ayrıntılı bilgi için bkz. EK 3.
28 Adalar ve Dersaadet civarındaki mîrî arazi ve vakıf arazileri sahte evrak düzenleyerek üzerine geçirme teşebbüsü. BOA,
A.}MKT.MHM. dosya no: 370, gömlek no: 13, Tarih: 4 Ş. 1283/12 Aralık 1866.
29 Siyavuş Paşa Vakfı’na ait meranın iltizam ve ihalesinin sahte evrakla yapılmış olması. BOA, A.}MKT.UM.. dosya no:
234, gömlek no: 7, Tarih: 17 Ş. 1272/23 Nisan 1856.
30 Padişah emlakinden olan Balmumu Çiftliği’nin sahte evrakla elde edilmesi. BOA, BEO. dosya no: 3867, gömlek no:

70