Page 56 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Kırk Pınar, Kireçli Pınar, Kuru Çay, Kuru Çay (Keşmirlü), Kuşe Pınar, Küçük Deresi, Matar, Monla Pınarı, Palut Pınarı,
Sıtma Pınarı, Subatan, Sulak, Susuz, Şaşo Deresi, Şeyh Mehmed Pınarı, Tepe Gözü, Uyuz Pınarı, Üç Kuyu, Yağdı, Yağ-
murlu, Yağmur Cebelü.

Su bazen bir kuyunun derinliklerindedir. Oradan kovalarla çekilen su etrafına hayat verir ve oracıkta bir köy ku-
rulur. Kuyucak (Deyr-i Mine), Kara Kuyu (Habeş Virânı), İncirlü Yol Kuyu, Üç Kuyu (Oba Virân), Umran Kuyusu (Romanî)
köy ve mezraaları belki de bir kuyudan ad aldılar.

Yer adlarının verilmesinde o yerin coğrafî şekli de önemli idi. Birçok tepe değişik yönleriyle yer adı olarak kul-
lanıldı. Bu şekilde yapılan adlandırmalara tasvirî adlandırılmalar denilmektedir. Toprağı beyaz kalker olan tepeye Ak Tepe
(Ak Depe) dediler. İki sivrisi olan tepeye Çatal Tepe diye ad yakıştırdılar. Arpa ektikleri tepe Arpa Tepe diye adlandırıldı.
Bazen de tepe kelimesinin Arapça şekli olan Till veya Tell kelimesi tercih edildi: Diyarbakır çevresinde depe ile yapılmış
yer adları Virân-harâbe kelimesinden sonra en geniş ad grubunu oluşturmaktadır.

Ak Depe, Ak Meşhed-i Battal Depe, Arpa Depe, Arpa Depesi, Bekir Depe, Boz Depe(2), Cebel-i Cedid, Con Depe,
Çatal Depe, Çevkâni (Kara Depe), Çöl Depe, Depe Kendi, Depe Virân (2), Depelü Kend, Emirze Depesi, Gök Depe, Göz
Depe, Hamza Depesi, Hane Til, Helen Depe, Kara Depe, Karpuz Depesi, Kazık Depe(2), Kızıl Depe(2), Kurd Depesi,
Panpuklu Depesi, Pir Ali Depesi, Pir Ali Depesi-i Cedid, Pir Hüseyin Depesi, Piri Depesi, Porenk Depesi, Şehre Depesi,
Şerefeddin Depesi, Tavşan Depesi, Tel Habus, Til Arab (2), Til Bad, Til Gazi, Til Gebr, Til Harmus, Til Hasan, Til Kurd,
Til Lek, Til Poreş, Til Şehem, Til Şeref(2), Til Ulvi, Til Vad, Til Zeyneb Depe, Til Zis, Tilay, Tildar, Tilver, Tülü Depe, Üç
Depe.

Bir yerin yassı veya düz olması gibi coğrafî özellikler de tasvirî adlandırmalar grubuna girmektedir: Yassıca (2)
(Kamışlu nam-ı diğer Yassuca), Yarımca, Çatal, Çatalca, Çatal Depe, Kuru Çay bu tür adlandırmalara örnek olarak veri-
lebilir.

Bir bölgede çok olan ağaç veya meyve de o yere ad olabilmekteydi: İncirlü, Çınarlu, Kabaklu, Kamışlu, Söğütlü
gibi. Balığı bol olan yere Balıklu, çok bahçe bulunan yere Bahçelü denilmesi de bu türden adlandırmadır.

Hayvan isimleri de yer adı olarak kullanılmaktaydı. Bu hayvanların yörede bilinen hayvanlar olması düşünülme-
lidir. Hatta Ceylanpınarı örneğinde olduğu gibi bölgedeki bir hayvan bir köy veya mezraya değil bazen bir kasabaya bile
ad olabilmektedir. Tavşan Depesi, Tavşan Çevliği isimleri bölgede tavşanın bol olduğunu düşündürür. Taylu, Tilki Virânı,
Toy Ömer, Arslan Deresi, Arslan Kayası, Arslanoğlu (2), Balıklu bölgede görülen bu türden diğer adlardır.

Yörede bulunan bir han, bir konak, bir mağara, bir ziyaret yeri, bir mezarlık o köy veya mezraya ad olabiliyordu:
Ak Meşhed(4), Ak Ziyaret, Akça Kışlak, Ali Ziyareti, Kara Kilise, Kal’a Virânı, Kara Han, Kızıl Konak, Kışla, Kışlak, Ma-
ğara-i Cığır, Mağara-i Şekerlü, Ziyaret(2) gibi.

Bir bölgeye ad verirken bölgedeki hâkim olan renk de etken olmaktaydı. Ak, Kara ve Kızıl ise en çok kullanılan
renkler olmuştur23. Ak Depe, Ak Meşhed, Ak Pınar, Ak Virân, Ak Ziyaret, Akça Kışla, Ağaca Lal’a, Ala Çemen, Ala Gözlü,
23 Kara sıfatı siyah anlamında renk bildirdiği gibi kuz, kuzey anlamı da ifade eder. Kara Amid adı dolayısıyla bu ko-

54