Page 54 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Peygamber zamanında şehrin hükümdarı bulunan bakire bir kızdan dolayı şehre diyâr-ı bikr dendiğini ileri sürer14. Büyük
önder Atatürk, 15 Kasım 1937 tarihinde Diyarbekir’i ziyareti sırasında ilk defa Diyarbakır adını kullanmış ve Türk Dil
Kurumu ile Türk Tarih Kurumu’nca oluşturulan ortak bir komisyon Diyarbakır söylenişinin daha doğru olduğunu onay-
layınca Bakanlar Kurulu’nun 10 Aralık 1937 tarihli kararıyla Diyarbekir adı Diyarbakır olarak değiştirildi15.

Amid şehir merkezinde bulunan mahalleler birçok Anadolu şehrinde görüldüğü gibi daha çok cami, mescid veya
kilise isimleri ile anılmışlardı. Bu adlandırma bazen Ali Paşa Camii, Hüsrev Paşa Camii, Hoca Ahmed Mescidi, İbrahim
Bey Mescidi şeklinde Türkçe formunda yapılırken, bazen de Cami-i Kebîr şeklinde Farsça veya Câmi’ü’n-Nebi şeklinde
Arapça isim tamlaması formunda yapılabilmekteydi. Çoğu zaman da mahalleyi kuran kişinin adıyla Hacı Osman, Molla
Bahaeddin, Mirza Ali Bey, Taceddin şeklinde kişi isimleriyle anılmaktaydı. Mahallenin bulunduğu yer de mahalleye ad
olabilmekteydi: Mesela Bâb-ı Kal’a Mahallesi, adını kale kapısı yanında bulunduğu için almıştı. Gayrımüslimler Rum,
Kilise-i Meryem, Kilise-i Hızır İlyas, Kilise-i Küçük gibi mahallelerde yaşadıkları gibi diğer mahallelerde de Müslümanlarla
karışık olarak yaşamaktaydılar.

Millet, boy ve oymak adlarının yer adı olarak verilmesi yaygın bir uygulama olduğu halde Diyarbekir sancağında
bu şekildeki adlandırmalar çok azdır16. Arab Kendi, Arap Mansur ve Tatar gibi yer adlarını görmekteyiz. Garbî Amid’deki
Bayındır Pınarı mezrası ise bölgede yüzlerce yıl hâkim olmuş Akkoyunlu Türkmenlerinden Bayındır Boyu’nun bir hatırası
gibi kalmıştır17. Şarkî Amid’deki diğer adı Hamza Depesi olan İshak Danişmendlü köyü belki de kurucusu İshak’ın dâ-
nişmend olmasından dolayı böyle isimlendirilmişti. Garbi Amid’de bulunan Yıvacık köyü de 24 Oğuz Boyundan Yiva
Türkmenlerinin hatırası gibidir18.

Berazi’deki Bayezid köyü ve Şarkî Amid’de Bayezidlü köyünün Kars taraflarından gelerek buralara yerleşen Ba-
yezid oymağının oluşturduğu köyler olması düşünülebilir. Bayezid oymağının büyük kısmı da Maraş. yöresine giderek
bölgede Dulkadirliler’e rakip olarak ortaya çıkmışlardı. Bayındır Pınarı mezraası adının Bayındır boyu ile ilgisi düşünü-
lebilir. Yer adlarında boy ve oymak adlarının Ordu, Ankara ve Çorum sancaklarındaki oranda çok olmamasına karşılık
Türkçe ad oranı bu sancaklardan hiç de aşağı değildir19.

14 Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, VI, İstanbul 1970, s. 114-115.
15 Beysanoğlu, 1987, s. 6-7.
16 Bahaeddin Yediyıldız’ın yaptığı bir araştırmaya göre, boy, oymak, aşiret ve şahıs adlarının yer adı olarak kullanılması
Viranşehir’de % 22, Elmalı-Kaş’ta % 43, Ordu’da % 33 oranındadır. Bak.: Yediyıldız, Bahaeddin “Türkiye’de Yer-Adı
Verme Usulleri ve Yer-Adı Değişikliklerinin Tarihî Gelişimi”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11- 13 Eylül 1984,
Ankara 1984, s. 26.
17 Akkoyunlu Türkmen varlığının bölgedeki etkisi 1518 tarihli mufassalda daha açık şekilde görülmektedir. Nitekim
M.Mehdi İlhan tarafından hazırlanan 12 mumaralı tabloya göre 10.000 akçayı aşmayan mahalli beylere ait 21 timardan
14’ünün sahibi Akkoyunlu beylerinden; 2’sinin sahibi Türkmen beylerinden; 5’inin sahibi ise Kürt beylerinden idi. Bkz.
İlhan, M. Mehdi, Amid (Diyarbakır) 1518 Tarihli Defter-i Mufassal, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2000, s. 114.
18 Akkoyunlular’ın yöredeki faaliyetlerine ilişkin yeni bir çalışma için bkz.: Erdem, İlhan, “Mardin’de Akkoyunlu Mi-
rası”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Editör: İ. Özcoşar, H.H. Güneş, İstanbul 2006, s. 399-
407.
19 Diyarbekir sancağında 24 Oğuz Boyu’na mensup yer adları az görünse de kıymetli meslektaşım M. Salih Erpolat’ın
bütün eyâleti kapsayan doktora tez çalışmasında Urfa ve Çemişkezek gibi eyâletin diğer sancaklarında Türk boy adlarının
önemli bir yekûn tuttuğu tesbit edilmektedir. Bkz. Erpolat, M. Salih, XVI. Yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliğindeki Yer
İsimleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi: Konya 1999.

52