Page 54 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

muhakemeleri, gayrimüslim ise milliyetleri kaydedilmiştir. 200 adet olan bu defterlerin 17 ciltlik bir
fihristi hazırlanarak araştırmacıların hizmetine açılmıştır.

Yönetim tarihimiz bakımından oldukça yetersiz bulunan biyografik çalışmalar yönünden ehemmi-
yetli bir belge grubu olan Sicill-i Ahvâl Defterleri araştırmacıların ilgisine açık bulunmaktadır.45

Yönetim tarihi araştırmaları için Başbakanlık Osmanlı Arşivi dışında, Topkapı Sarayı Arşivi de
bir kısım belgenin varolduğu bir kolleksiyonu bulundurmaktadır. Osman Gazi dönemine ait belgeler
(1348 tarihlimden 1922’ye kadar olan belgelerin sayısının bir kaç yüzbin olduğu sanılmaktadır. BOA
kadar olmasa da yönetim tarihini ilgilendiren arşiv malzemesi vardır. Bunun dışında Vakıflar Genel
Müdürlüğü Arşivi, Mülga Maarif Nezareti Arşivi, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Deniz
Arşivi, Mülga Maliye Nezareti Arşivi, Harp Tarihi Dairesi Arşivi, İstanbul Belediyesi Arşivi gibi arşiv-
ler araştırmacılar tarafından değerlendirilebilecek diğer arşivlerimiz arasında sayılabilirler.

DÖNEMİN BASILI KAYNAKLARI

1- Gazeteler:

Ondokuzuncu yüzyıl yönetim tarihi bakımından önemli birinci el kaynaklardan birisi de, hiç kuşku-
suz ki gazetelerdir. Türkiye’de ilk Türkçe gazetenin çıkmasından bu yana yaklaşık 160 yıl geçmiş
bulunmaktadır. Bu bakımdan bu yüzyıl üzerinde çalışacak olan bir araştırmacı dönemin basınını da
gözönünde bulundurmak zorunda olduğunu bilmelidir. Osmanlı imparatorluğumda basın II. Mahmud
döneminden başlayarak gelişmiş, Tanzimat’ın ilânından sonra bu gelişme giderek artan bir şekilde
sürmüştür. Dönemin resmi ve özel basını, tarih araştırmacısı için hem kamuoyunu oluşturan organlar
olması yönünden önemlidir; hem de İmparatorluğun yönetimini ilgilendiren pekçok konuyu ele al-
dığından, yönetim tarihi araştırmalarının temel kaynakları olma özelliği taşımaktadırlar.

a- Takvim-i Vekayi (1831-1922): 1 Kasım 1831’de çıkarılan Takvim-i Vekayi,

Osmanlı İmparatorluğumun resmi gazetesi olmasının yanısıra ilk Türkçe gazetemiz olma özelliği-
ni de taşımaktadır. Yayınma 1831’de başlayan gazete 1922 tarihine kadar 4609 sayı yayınlanmış ve
bu tarihte adı Ceride-i Resmiye olarak değiştirilmiş, 1928’de ise T. C. Resmi Gazete adını almıştır.
Takvim-i Vekayi, devlet yönetimini ilgilendiren bütün yasa ve yönetmelikleri, mevzuatı, atama ve azil
haberlerini, hükümet kararlarını ve bildirilerini yayınlayan bir yayın organıdır. Bu sebeple, merkezî ve
yerel Osmanlı yönetimi ile ilgili mevzuatın belki bir iki istisna ile tamamı bu gazetede bulunabilme-
ktedir. Bu yönüyle ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı tarihi araştırmacıları için vazgeçilmez bir kaynak
niteliğindedir.

** Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin konumuz bakımından önemli belge tasnifleri ve defterleri hakkında bilgi verdikten sonra şunu da
özellikle belirtmek gerekir ki, yönetim tarihi gibi devmlet hayatının hemen her alanıı kapsayan böyle bir dalda, bizim burada sözünü
ettiğimiz belge gruplan ve defterler dışında BOA’nde bulunan diğer bütün belge kolleksiyonlan yönetim tarihi açısından önemlidirler.
Bu araştırmada yalnızca konu ile doğrudan ilgili olanlan belirtmeye çalıştık. Aynntılı bilgi için bkz. Atilla Çetin, Başbakanlık Arşivi
Klavuzu, İstanbul, 1979 ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Ankara, 1992.

54