Page 59 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

4- Başvuru Eserleri ve Biyografiler

Tarih araştırmalarında önemli olabilecek başvuru kitapları arasında ansiklopediler gelirler. Ansiklo-
pediler arasında öncelikle belirtmemiz gerekn eser İslâm Ansiklopedisi’dir. Milli Eğitim Bakanlığı
taafmdan 1940 yılından itibaren yayınlanmış 12 ciltlik bir uzman ansiklopedi olup önemli kaynaklar
arasında sayılmalıdır. Bir diğer ansiklopedi 1943 yılında İnönü Ansiklopedisi adıyla yayınına başlanan,
sonradan adı Türk Ansiklopedisi olarak değiştirilenidir. Devletin resmi ansiklopedisi niteliğindedir.

Reşad Ekrem Koçu tarafından İstanbul’un alfabetik kütüğü olarak yayınlanması düşünülen İstanbul
Ansiklopedisi yazarının kişisel çabalarıyla 1938 yılında yayınlanmaya başlanmıştır. XI. cildin 173.
sayısında yazarının ölümü üzerine yarım kalmıştır. Osmanlı tarihi ve özellikle İstanbul’un sosyal,
kültürel, siyasi ve idari tarihi bakımlarından yarım kalmasına rağmen ilginç konuları kapsamaktadır.

İletişim yayınları tarafından yayınlanan Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (6 cilt) ve
Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (10 cilt), yakınçağ ve cumhuriyet dönemlerini her yönü ile
ele alan maddeler halinde uzmanlar tarafından yazılmıştır. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vak-
fı’nın yayınladığı İstanbul Ansiklopedisi ile Türkiye Diyanet Vakfı’nın halen yayınlamakta olduğu Di-
yanet İslâm Ansiklopedisi Osmanlı tarihi araştırmacıları için önemli başvuru eserleri arasında sayılırlar.

Başvuru eserleri arasında özellikle belirtmemiz gereken bir diğer kapsamlı araştırma da İsmail Hami
Danişmend tarafından hazırlanan İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisidir. Ayrıca Danişmend’in Osmanlı
Devlet Erkânı adıyla bütün Osmanlı sadrazam, şeyhülislâm, kapdan-ı derya, baş-defterdar ve reisü’l-
küttablarınm kısa biyografilerini verdiği toplu biyografyası da bulunmaktadır. Biyografiye yönelik eser-
ler arasında ondokuzuncu yüzyılda yayınlanmış eserlerin bazılarından örnekler verecek olursak başlıca
şunları sıralamak mümkündür: Osmanlı İmparatorluğu’nda kadınlara yönelik bir toplu bibliyografya
Mehmed Zihnî’nin Meşâhir-i Nisâ, adlı iki ciltlik eseridir. Vezir ve sadrazamların biyografilerinin bu-
lunabileceği bir başka eser Osmanzâde Ahmed Taib’in Hadikatü’l-Vüzerâ ’sidir. Daha sonra bu esere
zeyl (ek) adıyla tamamlamak üzere ekler yapılmıştır (bkz. araştırmalar kısmı). Bu Arap harfli eserlerin
yanısıra yeni harflerle basılmış toplu biyografiler arasında İbnülemin Mahmud Kemal İnal’ın dört ciltlik
Osmanlı Devletinde Son Sadrazamlar adlı eseri önde gelir. Son dönem Osmanlı sadrazamlarından 37’si-
nin hayat hikâyelerini ele almaktadır. Mehmed Süreyya’nın Sicill-i Osmanî Yahud Tezkere-i Meşâhir-i
Osmanî adlı dört ciltlik eseri taşra yönetiminde bulunmuş bürokratları ele alan bir başka yönetim tar-
ihimiz bakımından önemli toplu biyografidir. Kendisi de yüksek bir bürokrat olan Mehmed Memduh
Paşa’nın Evsât-ı Sudur adlı İzmir’de 1328’de basılan eseri Sultan Abdülmecid, Abdülaziz, Murad,
II. Abdülhamid ve Mehmed Reşad dönemlerinde görev yapmış sadrazamları ele alması bakımından
mühim bir eserdir. Mehmed Memduh Paşa’nın kendisinin de devlet yönetiminde bulunmasından dolayı
(50 yılı aşkın bir süre) çoğunu tanıdığı bu yüksek Osmanlı bürokratları hakkında verdiği bilgiler ondo-
kuzuncu yüzyıl Osmanlı bürokrasisi üzerinde çalışacaklar için kayda değer bir eser sayılmalıdır. Şey-
hülislâmların biyografileri konusunda ise Topal Ahmed Rifat Efendi’nin Devhatü’l-Meşâyih ma’zeyl,
isimli eseri ile 1916 yılında basılan İlmiye Salnâmesi belli başlı toplu biyografiler olarak dikkati çeker.
Biyografik eserler arasında gösterebileceğimiz bir başka önemli eser de son vak’anüvis Abdurrahman
Şeref Efendi’nin Sabah Gazetesi’nde yazdığı makalelerin (1917) bir araya getirilerek yayınlanmasından

59