Page 56 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

idari bölünüşü, memur listeleri, yöresel tarih ve coğrafyası, eski eserleri, ticari ve ekonomik durumu,
nüfus, okullar ve kütüphaneler hakkında pekçok bilgiler verirler. Bazı vilâyetlerin bir kez salnâme
yayınlamaları yanında, bazı vilâyetler otuz, otuzbeş kadar salnâme yayınlamışlardır. Bunlar arasında
Türkçe-Arapça, Türkçe- Rumca, Türkçe-Boşnakça ve yalnızca Arapça olanları da vardır. Verdikleri
bilgiler bakımından Bolu, Diyarbakır, Halep, Bursa, Manastır ve Selanik salnâmeleri oldukça zengin
bilgiler içerirler.

Nezâret ve devlet kurumlarının çıkardığı salnâmeler ise diğerleri kadar düzenli yayınlanmamışlardır.
Bununla birlikte kimi nazırlar, kendilerine bağlı kuruluşların yasal statülerini belirlemek, daireleri
yöneten görevlilerin isimlerini saptamak için nezâret salnâmeleri hazırlatmışlardır. Nezâret yıllıkları,
devlet ve vilâyet yıllıkları ile karşılaştırılarak incelenirse o dönemdeki devlet kuruluşları, kamu
hizmetlerinin dairelere bölünüşü ve kadrolardaki görevliler hakkında daha çok ve doğru bilgiler elde
edilebilir. Çünkü, devlet salnâmelerinde isim ve tarihlerin karıştırılmış olması gibi bazı yanlışlıklar bu-
lunabilmektedir. Devlet kurum ve kuruluşlarınca çıkartılan salnâmelerin belli başlıları arasında şunları
sayabiliriz:

Salnâme-i Askerî: Harbiye Nezâreti ve Makam-ı Ser-askerî tarafından Fuad Paşa’nın seraskerliği
zamanında yayınlanmasına başlanmıştır. Askeri yıllıklarda başlangıçta bahriye sınıfı da dahil olmak
üzere ordu teşkilâtı, kadrolar, subayların isimleri, nişanları, rütbeleri gibi bilgiler bulunmaktadır. Bun-
lar 14 defa yayınlanmıştır.

Ordu Salnamesi (1914): Münfasıl (ayrık) Arap harfleriyle* dizilmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında
Osmanlı ordusu hakkında istatistik bilgiler bulunur.

Rasathâne-i Amire Salnamesi: 1872’de yayınlanmıştır. Takvimler, denizcilik, saatlerin değişimi,
ve metrik sistem hakkında bilgiler bulunur.
Salnâme-i Nezâret-i Umûr-ı Hariciyye: 1885-1902 yıllan arasında yayınlanmıştır. Tarihçe, teşkilât, ha-
riciye nazırları, eski ve yeni büyükelçiler ile nezdimizde bulunan büyükelçiler ve antlaşmalar hakkında
bilgiler içerirler.

Salnâme-i Nezâret-i Maarif-i Umumiye: 1898-1903 yılları arasında 6 defa yayınlanmıştır. Neza-
retin tarihçesi, nazırlar, memurlar, öğretmenler, okullar, kütüphaneler gibi konularda bilgiler içerme-
ktedirler.

Rüsumat Salnâmesi: 1914’de Maliye Nezâreti Gümrük Dairesi’nce çıkarılmıştır.

Gümrüklerimiz hakkında tarihçe, teşkilât, memurlar, vergi işleri, gümrükler, gümrük gelirleri hak-
kında bilgileri kapsamaktadır.
İlmiye Salnâmesi: 1916 yılında Şeyhülislâmlık tarafından yayınlanmıştır. Teşkilât, Şeyhülislâmlar ve
fetvaları kapsamaktadır.

Türkiye Fî Sene 1288: Özel kişilerce çıkarılan salnâmelerdendir. Ali Suavi tarafından Paris’te arka
arkaya yayınlanan üç salnâmeden ilkidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun yeri ve halkı, iklim, maden,

56