Page 53 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

memurlarının özelliklerinin kaydedildiği müteferrik defterler de bulunmaktadır. Bu defterlerde Tan-
zimat ile birlikte girilen yeni süreçte devlet kurumlarında meydana gelen her türlü değişiklik ve
devletin yeni baştan teşkilâtlanmasına ilişkin pekçok belge bulunmaktadır. Ayrıca, yenilikler-
in uygulanması ve karşılaşılan güçlükler bu defterlerden kayıtlı belgelerde kolaylıkla izlenebilir.

e) Meclis-i Tanzimat Defterleri: Tanzimat’ın ilânından/(1839) sonra kurulan Meclis-i Vâlâ’nın
1854 yılında ikiye ayrılmasından sonra/kurulan Meclis- i Tanzimat’ın uygulamalarından oluşan deft-
erlerdir. 1854-1888 yılları arasında yapılan bütün idari reformların kararlaştırıldığı yüksek bir danışma
kuruludur. Tanzimat Döneminde kurulan bütün idari meclislerin nizâmnâmeleri, dahilî nizâmnâm-
eleri gibi devletin işleyişine ilişkin pekçok yasa ve yönetmeliği içermektedir. Yedi adet olan bu
defterlerde Düstur’da bulunmayan kanun ve yönetmelikler bulunabilmektedir. Birinci cildinde bir
de fihrist bulunan bu defterler Tanzimat Dönemi yönetim tarihimiz bakımından oldukça önemlidir.

f) Şer’iyye Sicilleri: Osmanlı yönetim tarihi konusunda çalışan araştırmacılar için son
derece önemli kaynaklardan birisi de Şer’iyye sicilleridir. Bilindiği gibi Osmanlı İmparatorluğu’nda
kadıların hem adlî ve hem de İdarî görevleri vardı. Kadıların yönetimindeki Şer’iyye mahke-
melerine ait her türlü kayıtları içeren Şer’iyye sicilleri yöresel tarihler için olduğu kadar Osmanlı
İmparatorluğu’nun idari, sosyal, ekonomik, kültürel ve mali yaşamı üzerinde bilgi veren ve arşiv-
leri kuvvetlendiren birinci derecede orijinal belgelerdir. Yörenin belediye ve inzibatla ilgili işler-
ini, devletin çıkardığı içki, tütün yasağı gibi çeşitli yasakları bu defterlerde bulmak mümkündür.
6000’in üstünde olan Şer’iyye sicilleri daha önce çeşitli illerin kütüphane ve arşivlerinde dağınık
bir şekilde bulunmaktayken, artık lamamı Ankara’da Milli Kütüphane’de araştırmacıların hizme-
tine sunulmuş durumdadır. Şer’iyye sicillerindeki belgeleri dört ana grupta toplamak mümkündür.

1) Yargıç ve noter sıfatıyla kadıların gördüğü işlere ait kayıtlar (dava zabıtları, vakfiye, mukavele,
senet, kefalet, vesayet ile ilgili belgeler).
2) Belediye ve güvenlik sorumlusu sıfatıyla veya yürütmenin yardımcısı olarak kadının gördüğü
işlere ait kayıtlar (sayım, vergilerin toplanması, çarşı pazar denetimleri, narhlar-fiyatlar).
3) Padişah veya başkentteki yetkili organlar veya görevliler tarafından bölgedeki beylerbeyi,
sancakbeyi, voyvoda, müftü, müderris, mütevelli gibi görevlilere ya da şehir halkına gönderilen resmi
ve idari yazıların kopyaları (berat, buyruldu, ferman vb.).
4) Şer’iyye sicillerinde bu sayılanlardan başka, görevli kadının veya defteri yazan kâtibin ilgi
alanlarına göre kaydettikleri notlar, mevsimin ilk karının ne zaman düştüğü , yangın ve deprem fela-
ketleri, bölgeye gelen bir görevlinin göreve başlayışı gibi günlük olayları içeren yazılar da bulunmak-
tadır. Şer’iyye sicilleri, ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra yeni mahkemelerin kurulması
sebebiyle eski değerini kaybetmişse de yerel yönetimler üzerinde araştırma yapmak isteyen araştır-
macılar için yine de önemli bir kaynak olma özelliğini korumaktadır.

g) Sicill-i Ahvâl Defterleri: II. Abdülhamid’in saltanatı sırasında 1878 yılında kurulan Sicill-i
Ahvâl Komisyonu’nun çalışmaları sonucu doğmuş bir defter grubudur. Bu defterlerden bütün mülkiye
ve adliye memurlarının kısa biyografileri bulunabilir. 1879’dan 1909 yılına kadar olan 92.000 mem-
urun sicilleri kaydedilmiş bulunmaktadır. Memurlar ismi, mahlası veya künyesi, babası, hangi aileye
mensub olduğu, göreve başlaması, öğrenim durumu, başarıları ve kabiliyetleri, azl, tayin ve varsa

53