Page 51 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

İkinci grup 1310-1334(1897-1917) yılları arasındaki 15 yıllık dönemi içeren irâdeler devlet teşkilâtı-
na ve nezâretlere göre tasnif edilmişlerdir. 142.095 adet olan belgeler 484 adet kataloğu ile araştır-
macıların hizmetine sunulmuştur. Özellikle kanun ve nizâmat, Meclis-i Mahsus, Meclis-i Umûmi,
Şehremaneti ile ilgili kısımları yönetim ve yerel yönetim araştırmaları yönünden neredeyse sınırsız
sayılabilecek bilgi kapsamaktadır.

Üçüncü grup dosya usulü irâdeler 1916 yılından itibaren olan dönemi kapsar. Bu tasnifte irâdeler
ilgili devlet dairelerine göre değil, konularına göre dosyalanarak tasnif edilmiştir. 1916 öncesi belgeler
de bulunmaktadır. Gerek Osmanlı merkezî hükümeti ve eyalet yönetimi, gerekse mahallî yönetimler
yönünden son derece zengin belge grupları dosyalar halinde araştırmacıların hizmetine sunulmuş du-
rumda olup, bu irâde grubunun 9 adet kataloğu bulunmaktadır.

Dördüncü grup Eyalât-ı Mümtâze denilen Mekke Şerifliği, Mısır, Sisam Beyliği, Cebel-i Lüb-
nan Mutasarrıflığı, Kıbrıs, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Kırım Hanlığı, Erdel Krallığı, Eflak-Boğdan
Voyvodalığı, Aynaroz Emaneti, Girid, Yunanistan gibi imparatorluk bünyesinde özel bir statü ile
yönetilen bölge ve eyaletlere ilişkin belgeleri içermektedir.

Beşinci grupta bulunan Mesail-i Mühimme İrâdeleri ise sayıca az olmakla birlikte, Osmanlı İm-
paratorluğu’nun bürokratik yapısı ve yönetimi bakımından son derece önemli belgeleri kapsamak-
tadır. İrâdeler arasında önemli görülenlerin seçilmesinden oluşturulmuş olan bu belgeler üç ana gruba
ayrılmaktadır. Yönetim tarihi bakımından önemli olan kısmı "Tensikat ve Tanzimat-ı Mülkiyye ve
Nizâmât-ı Belediyye ve Ebniyye ve Kanûniyye" başlıklı olanıdır. Adından da anlaşılacağı üzere Tan-
zimat’ın idari alanda uygulanmasına ilişkin 1839-1847 yıllarını kapsayan belgeleri ihtiva etmektedir.

Görüldüğü üzere İrâde Tasnifi genel olarak, ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı kamu yönetimi ve idare
tarihi araştırmaları için vazgeçilmez değerde bir belge grubudur. Tamamının kataloglarının düzenli
olarak araştırmacılara açık olması bakımından da ulaşılması kolay bir tasnif olarak dikkati çeker. Öte
yandan, Ankara’da bulunan araştırmacılar için bu katalogların önemli bir bölümü Devlet Arşivleri
Genel Müdürlüğü’nde (Ankara-Yenimahalle) araştırmacıların hizmetine açık bulundurulmaktadır.

f) Kâmil Kepeci Tasnifi: 1468-1878 yıllarını kapsayan 7500 defterden oluşan bir tasnifdir. Yöne-
tim tarihine ilişkin sınırsız belge içeren bu defterler Sadrazamlık, Bâb-ı Ali, Divân-ı Hümâyûn, teşri-
fat(protokol), vergi, maliye, nüfus, zaptiye, saray vb. konularda çalışmak isteyen araştırmacılar için
önemli bir defter grubudur. Bir adet kataloğu bulunmaktadır.

g) Yıldız Tasnifi: Sultan II. Abdülhamid’in saltanat yılları içerisinde (1876- 1909) oluşan bel-
gelerin tasnifinden meydana gelen oldukça zengin bir belge kolleksiyonudur. Bu tasnifte 1618 dosya,
626.000 belge ve 15.679 defter bulunmaktadır. Yönetim tarihi araştırmalarına henüz yeni yeni konu
olan bu dönem için önemli belgeleri ihtiva ettiği görülmektedir. Yıldız Esas Evrakı, Sadâret Resmî
Mâruzât Evrakı, Sadâret Husûsî Mâruzât Evrakı ve Yıldız Perakende Evrakı olmak üzere beş grupta
toplanmış olup, katalogları bulunmaktadır.

51