Page 49 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 49
tarih çevresi
XIX. Yüzyıl Türkiye Yönetim Tarihi Kaynakları:
Bir Bibliyografya Denemesi
Mehmet Seyitdanlıoğlu
Türkiye’de yönetim tarihi (administrative history) araştırmalarının eski bir geçmişe sahip old-
uğu bilinmektedir. Bununla birlikte, özellikle ondokuzuncu yüzyıl yönetim tarihi ile çeşitli düzeyle-
rde ilgilenen araştırmacıların eksikliğini duydukları şeylerden birisi de, bu alanda gerek XIX. yüzyıl
içerisinde ve gerekse günümüzde meydana getirilen incelemeleri ve yönetim tarihimize ilişkin kaynak-
ları sistematik biçimde sıralayan uzmanlaşmış bir bibliyoğrafyanın bulunmayışı olmuştur. Bu çalışma,
bu ihtiyacın hiç olmazsa bazı yönlerini karşılamak amacına yönelik olarak yapılmış bulunmaktadır.
Ondokuzuncu yüzyıl Türkiye yönetim tarihi konusunda kaleme alınmış ve basılmış incelemeler
yaklaşık iki yüzyıllık bir süreye yayılmış ve pekçok dilde yayınlanmış bulunmaktadır. Öte yandan,
başta İstanbul’da bulunan Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) olmak üzere çok sayıda ülkenin arşiv-
lerinde ve henüz tasnif edilmemiş durumda araştırmacıya açık olmayan pek çok belge grubunun bu-
lunması tam ve eksiksiz bir bibliyografyanın hazırlanmasını bir süre daha imkânsız hale getirmektedir.
Bu bakımdan biz bu bibliyografya denemesinde bir ilk adım olarak -özellikle arşiv konusunda Türkiye
ağırlıklı olarak mevcut kaynaklar üzerinde duracağız.36 37Böylece araştırmanın kapsamı da makul
ölçüler çerçevesinde tutulabilecektir.
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ
Öncelikle, konumuz bakımından önemli olan arşiv belgelerine değineceğiz, daha sonra dönemin basılı
kaynaklarının ve daha sonra ise inceleme ve araştırmaların bir dökümünü yapmaya çalışacağız. Türki-
ye’de bulunan arşivler arasında yönetim tarihimiz bakımından en önemli ve zengin olanı hiç şüphesiz
ki, İstanbul’da bulunan Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA)’dir.38 Özellikle Tanzimat’ın ilanından son-
ra modern bir hale getirilmiş olması sayesinde ondokuzuncu yüzyıla ait belgeler yönünden oldukça
zengin ve düzenli bir şekilde günümüze kadar ulaşmış bulunmaktadır.39
Yönetim tarihi açısından BOA’ndeki belgeler iki temel grupta incelenebilir:
1) Tasnifler ve belge grupları,
2) Defterler.
1- Tasnifler
a) Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi: Osmanlı padişahlarının yazılı emir ve buyruklarından bir bölümünün
bir araya getirilmesinden oluşan bir tasniftir. 62.312 adet belgeden oluşan tasnifin latin harfleriyle
yapılmış 31 ciltlik kataloğu bu araştırmacılara taramada kolaylık sağlanmak üzere 31 ciltlik bu
49
