Page 52 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

ğ) Bâb-ı Alî Belgeleri: Divân-ı Hümâyûn’un toplantılarının tamamen terk edilmesinden son-
ra sadrazamlığa bağlı Bâb-ı Asâfi ve daha sonra Bâb-ı Alî denilen ve Osmanlı Hüküımeti’ni (Bâb-ı
Alî= Sublime Porte) ifade eden merkezî yönetim örgütünün yazışmalarından oluşan belgeler grubudur.
Bâb-ı Alî Evrak Odası Sadâret Evrakı, Bâb-ı Alî Evrak Odası Belgeleri ve Meclis-i Vükelâ Mazbat-
aları (hükümet toplantıları tutanakları), olmak üzere üç ana bölüme ayrılmaktadır. 1256-1341(1840-
1922) yıllarını kapsayan belgeler bulunmaktadır. Mülkî, İdarî, askerî, malî her konuda belge içeren bu
grup, Tanzimat sonrasında yeni kurulan müesseselerin işleyişleri, yapılan reformların başarısı ya da
ortaya çıkan sorunların anlaşılabilmesi açısından önemli belgeler ihtiva etmektedir.

Merkezî yönetim örgütü belgelerinden söz edilmesi gereken bir diğeri de Dahiliye Nezâreti’ne
ait belgeler grubudur. Daha çok yirminci yüzyıl başlarını içine alan belgeler mevcuttur. 1910-1922
yılları içerisinde hukuksal ve iç güvenliğe yönelik olaylar, Dahiliye Nezâreti ile taşra teşkilâtı ve yerel
yönetimlere ilişkin yazışmaların yanısıra, Dahiliye Nezâreti İdare-i Umumiye Belgeleri başlığı altın-
da memurların tayin, azil, yükselme, emlâk-arazi, eğitim ve öğretim, vakıflar, köy, nahiye, kazaların
kurulması, seferberlik, deprem, yangın, sel felaketi gibi idareyi ilgilendiren hemen her konuya ilişkin
belge bulunmaktadır.

2- Defterler

a) Mühimme Defterleri: Osmanlı İmparatorluğu’nun merkezî yüksek karar organı olan Divan-ı
Hümâyûn’un devlet işlerine ilişkin aldığı önemli kararların kaydedilmesinden oluşan defterlerdir. 266
adet olan bu defterlerden 208 numaralı olanından sonrası ondokuzuncu yüzyıla ait olup yönetim tarihi
araştırmaları bakımından yararlı bilgi ve belgeleri içermektedir.

b) Ayniyat Defterleri: Sadrazamlıktan çıkan buyruldu ve yazışmaların aynen kaydedildiği deft-
erlerdir. Sayıları 1717’yi bulan bu defterler kapsadığı konuların cinslerine göre ayrı ayrı konularda
tutulmuştur. Bu defterler iç ve dış siyasi olayların yanısıra merkezî ve mahallî yönetime ait karşılıklı
olarak yapılan yazışmaları içeren pekçok belgeyi kapsamaktadır.

c) Tanzimat-ı Hayriyye Defteri: Tanzimat’ın ilânından sonra (3 Kasım 1839) uygulanmasına
başlanan reformların kaydedildiği defterdir. Bir adet olan bu defter Anadolu ve Rumeli’de girişilen
Tanzimat-ı Hayriyye Nizâmâtma ve malî reformların uygulanmasına ilişkin olup 1840-1858 yılları
arasındaki evreye ait belgeleri kapsamaktadır. Bu yönüyle defter yönetim tarihi açısından önemli bir
konumdadır.

d) Meclis-i Vâlâ Defterleri: 1838’de Divân-ı Hümâyûn’un ve Meclis-i Meşveret’in fonksiyon-
larını kaybetmesi üzerine kurulan ve Tanzimat yeniliklerinin yürütülmesiyle görevli bir reform mecli-
si olan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin aldığı kararlardan oluşan defterlerdir. Araştırmacıların
hizmetine 1990’da açılan bu defterler 478 adet olup Tanzimat Dönemi ile uğraşan tarihçiler bakımından
vazgeçilemez önemdedirler. "Hülâsa Defterleri" ve "Aynen Kayıt Defterleri" olarak iki ana gruba ayrılan
bu defterler Rumeli, Anadolu, İstanbul, Arabistan ve Kuzey Afrika’daki eyaletlerden gelen evrakın
görüşülerek karara bağlananlarının mazbatalarını içermektedirler. Meclis-i Vâlâ Defterleri arasında
ayrıca, memurlarına verdiği maaşların kaydedildiği maaş defterleri, taşraya tayin olunan mülkiye

52