Page 26 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Baron müsadere uygulamasında olduğu gibi, Sultan Mahmud’un “muhtemelen Avrupalı devletlerin
gözünü boyamak için” ortaya koyduğu tebaanın eşitliği ilkesine de değinerek onun “İnsanların dinleri-
nin farklı olması sadece tanrının uğraşacağı bir meseledir. İmparatorluğun tüm tebaası mensup olduğu
dinlere göre değil eylemlerine göre eşit bir şekilde cezalandırılmalı ve ödüllendirilmelidir” şeklinde-
ki ifadesini de vurgulama gereği duymuştur. Burada ifadelerinden baronun bu ilkenin uygulanması
konusundaki şüpheli yaklaşımını görmek mümkündür. Toplumsal bir diğer değişiklik olarak baron,
sultanın çıkardığı ferman ve aldığı tedbirlerin toplumsal alışkanlıkları değiştirmede yetersiz kaldığını
bundan dolayı da daha radikal bir tedbir olarak kahvehane ve çubuk kullanımını yasakladığını be-
lirtir. Baron kahvehanelerin varlığı ve burada çubuk kullanımının Türk halkının avareliğinin başlıca
nedenlerinden olduğu; Türklerin çok zevk alarak tüm günlerini burada geçirdiği, buradaki insanların
ne kendileri ne de devlet için faydalı olmadıklarını ifade eder. Aynı zamanda kahvehaneler siyaset ile
uğraşanların bir araya geleceği bir toplanma yeriydi. Sultanın bu iki nedenden dolayı tüm kahvehan-
eleri kapattığını; ancak bu yasağı uygulamak için sultanda ve diğer devlet grevlilerinde olmayan bir
sertliğe ihtiyaç olduğunu da belirtmektedir. Öyle ki zaptiyelerin kahvehanelerde toplanmaya başlayan
halka göz yummaya başladığını ifade etmektedir.30

Elbette toplumsal değişimin yansıdığı yerlerden biri de giyim alışkanlıklarınaydı. Öyle ki Sul-
tan Mahmud eşit bir Osmanlı toplumu inşa etmek ve ayrılıkları ortadan kaldırmayı amaçlıyordu.
Bu bağlamda Boislecomte kılık kıyafet konusundaki değişikliklere de değinme gereği duymuştur.
Türklerin kıyafetlerindeki lükse verdikleri değerin her zaman dikkat çekici olduğunu ifade eden bar-
on, Türklerin kazandıkları paranın tümünü kadınlarının kıyafetlerine, atlarının süslerine ve güzel si-
lahlara yatırdıklarını ifade eder. Sultan Mahmud bundan dolayı çokça paranın israf edildiğini düşün-
müş ve çıkardığı bir ferman ile mümkün mertebe sade giyinmesini salık vermiştir. Tabasını göçebe
hayatındaki gibi sade bir şekilde giydirmeye başlamıştır. Baron halkını modernleştirmek isteyen
sultanın bu uygulamasının bir dayatma olduğunu; bunu uygulamak için oldukça ilginç bir yöntemin
uygulandığını, zaptiyelerin sokaklarda ihtişamlı giyinenleri durdurduğunu, bunların kıyafetlerini halk
içinde çıkardıklarını yazar. Bu zoraki uygulamanın yanında Sultan Mahmud’un eski tip kıyafetleri
terk ederek Avrupai kıyafetleri tercih ettiğini; ne var ki bu değişikliğin devlet adamları tarafından
tam olarak benimsenemediğini de belirtmektedir. Barona göre Türklerin Avrupa kıyafetlerine karşı
olan aşağılayıcı ve rahatsızlık verici tavrı onlarda ayrı bir öfke ve kızgınlığa neden olduğunu belirten
baron bu konuda Reşid Paşa’nın “Dar kıyafetlerin içinde sıkışan sadece beden değil ruhun tamamıdır”
ifadesini alıntılamaktadır. Baron’a göre bizzat sultanın kendisi de bunun bir örneğini gösterdiğini,
Avrupa kıyafetlerini benimseyerek halk nazarındaki prestijini kaybettiğini ve zayıflattığını; bunun da
halkın manevi durumunda zedelenmeye neden olduğunu ifade eder.31 Diğer Batılı gözlemciler gibi
kıyafet değişikliğinin Osmanlı imajındaki olumsuz değişimi vurgulayan baron, Sultan Mahmud’un
lüks kıyafetler konusundaki emirlerinin çok önemsiz bir etki yaptığını kamu görevlilerinin de düzen-
lemelere göre başka kıyafetler giymeye zorlandıklarını ve Avrupalıların ve Asyalıların gözünde old-
ukça nahoş bir kıyafet harmonisinin ortaya çıktığını ifade eder. Halkın büyük bir kısmının geleneksel
kıyafetlerini giymeyi sürdürdüğünü belirten baron, sultanın bu zorlamasının Avrupa fikirlerinin halk
arasında yavaş yavaş yayılmasını engellediğini de ifade eder. Her şeye rağmen ülkede, Türkiye’deki
değişim hakkında en yüzeysel değerlendirmeleri yapan gözlemcileri bile şaşırtan bir ilerleme old-
uğunu ifade eden baron Türklerin zamanla Avrupa fikirlerini, adetlerini, eşya ve kıyafetlerini benim-
sediğini belirtir. Ne var ki baron tavsiye niteliğinde olarak kıyafet değişiminin Mısır’da Mehmed Ali

26