Page 24 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Broglie, baronun İstanbul’da gerekli incelemeleri yapması ve raporları hazırlaması için gerektiği ka-
dar ikamet etmesini istemekte; ardından da Tuna prensliklerine geçerek burada Fransa’nın çok iyi bir
şekilde tanımadığı bölge hakkında bilgiler derlemesi istenmekteydi.22 Baron da bu talepler doğrul-
tusunda tıpkı Mısır’da yaptığı gibi Osmanlı İmparatorluğu’nun durumu hakkında araştırmalar yapmak
üzere bir süre daha İstanbul’da kalacağını ifade etmekteydi.23

Baron’un konumuz açısından üzerinde duracak olduğumuz İstanbul raporlarının dışında, yukarıda
kısaca ifade ettiğimiz gibi geniş bir Osmanlı İmparatorluğu resmi çizmek için ayrıntılı değerlendirm-
eler yaptığı görülmektedir. Devletin idari yapısı ile alakalı olarak baron, siyasi yapılanma, hükümet ve
devlet idaresi başlıkları altında uzun raporlar yazmıştır. Bu raporlarda öncelikle hukuk, sultan, şeyhü-
lislam, veziri azam ve diğer vezirler, devletin idari sistemi, eyalet idaresi, halkın Müslüman ve reaya
olarak ayrımı, Müslüman cemaatinin idaresi ve bundan sorumlu olan kimseler, reayanın idaresi ve
sorumlu kesimler, imtiyazlı eyaletler, imparatorluğun idari taksimatı ve nüfusu hakkında istatistiklerin
de bulunduğu ayrıntılı bilgiler ile karşılaşmaktayız. Takip eden kısımda ise baron imparatorluğun fi-
nansal yapısını incelemeye çalışmaktadır. Devletin vergileri ve diğer gelirleri, vergi sistemi ve temeli,
vergi toplanma yöntemleri, alınan vergilerin miktarı, kamu harcamaları ve para basımı gibi konulara
değinmektedir.24 Devletin iktisadi potansiyelini ortaya koymak için baronun bir diğer inceleme konusu
ise Osmanlı Devleti’nin ticaret potansiyelidir. İmparatorluğu 12 ticaret bölgesi altında inceleyen baron
özellikle İstanbul ve İzmir’in ticaretine ayrıca değinmenin yanında Osmanlı-İran ve Osmanlı-Fransız
ticaretini de ayrı başlıklar halinde tahlil etmeye çalışmıştır.25 Bunların yanında raporlarının arasında
dönemin siyasi gelişmelerine paralel olarak Lord Ponsoby ile İstanbul’da yaptığı müzakerelere dair
raporlara da rastlanmaktadır. Bu detaylardan sonra ayrı bir başlık altında Sultan Mahmud’un değişik
alanlarda yaptığı reformlara değinmekte ve zaman zaman kendi yorumu yaparak Sultan Mahmud
döneminin İstanbul’una dair ilginç bilgiler aktarmaktadır.

Boislecomte’un Raporlarına Göre Sultan Mahmud’un Reformları
Sultan Mahmud’un reformlarını ele aldığı raporlarında baron Osmanlı toplumundaki değişimi daha
iyi ortaya koymak adına, Osmanlı ordusu ve donamasında yapılan reformlar hakkında bilgi verdiğini
ve bunun Sultan Mahmud’un reformları ve benimsemiş olduğu sistemi de ortaya koymak için gerekli
olduğunu ifade etmiştir. Bu bağlamda baron bizzat bu sistemin nasıl işlediği konusunda bilgi vermenin
yanında Doğu’daki misyonu ile elde ettiği birikimden hareketle ülkedeki ahlaki yapıyı da inceleyeceği-
ni belirtmektedir.26 Elbette baronun reformlara ilişkin tespitleri de aynı dönemde İstanbul’da bulunan
ve 1826 sonrasındaki radikal değişiklikleri gözleyen gözlemcilerinkilerle benzerlikler arz etmektedir.
Dönemin reformları içinde baronun ilk olarak işaret ettiği nokta Boğaz yamaklarının ilgası olmuştur.
Burada baron daha önceki raporlarında Sultan Mahmud’un yeniçeri ocağını kaldırarak yerine Avrupai
bir ordu kurma konusunda göstermiş olduğu azme değinerek bu değişikliğin ülkenin iç idaresine de
yansıdığını; diğer bir ifade ile yeniçeriler gibi eski sisteme göre organize edilmiş olan diğer birliklere
de sirayet ettiğini ifade eder. Buna örnek olarak da Boğaz kalelerini korumakla görevli olan ve daha
evvel III. Selim’in tahtan indirilmesinde rolü olan yamakların ortadan kaldırıldığını ve sayıları 2.600
civarında olan yamakların sürgüne gönderildiği örneğini vermektedir. Aynı tedbirlerden biri olarak, İs-
tanbul’un hamallarından da bahsetmektedir. Ona göre her ne kadar tamamen sivil bir karakter taşısalar
da hamallar hemen hemen her ayaklanmada ortaya çıkmaktaydılar. Bunların halk üzerinde önemli bir

24