Page 69 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Mora İhtilali’nden sonra, Yunanistan Avrupa Devletleri’nin müdahele ve yardımıyla bağımsı-
zlığını elde etti. Bu ihtilal sorasında, Mora’da büyük bir Müslüman Türk topluluğu oturuyordu. Ayrı-
ca Atina kenti ile, bu kentin bulunduğu Attik Yarımadası ve Eğriboz adasında da önemli bir Türk-
Müslüman kitle yaşamaktaydı. 1829’da imzalanan protokol, Osmanlı Devleti’ni muhtemel göçler
konusunda rahatlatacak nitelikteydı; çünkü bu protokolle, İslam ahali istediği takdirde eski topraklarda
güven içinde kalabilecekti; Türkiye’ye göç etmek isteyenler için de bir yıl süre verilmişti. Bu durumu
değerlendiren Osmanlı Hükümeti, yeni büyük sıkıntıların yaşanmaması içen, Yunanistan’a terkedilen
Mora, Attik ve Eğriboz’daki topraklarda yaşayan Türk nüfusun, mülklerini satarak, Osmanlı Devle-
ti’ne göç etmesini istiyordu. Orhonlu’nun da vurguladığı gibi, bu politikada, Yunan idaresi altında
kalmak istemeyen ve Osmanlı topraklarına göç etmek isteyen Türklerin etkisi büyük olmuştu 31. Bu
politikanın Osmanlı Devleti’nin toplumsal ve ekonomik yapısına etkileri olumsuz oldu. Çünkü devlet,
göç eden ve sayıları on binleri aşan bu kitleleri yerleştirmek için yıllarca çaba harcadı. Bu insanların
bir kısmı İstanbul’a; özellikle de Atina ve dolaylarından gelenler de İzmir ve çevresine yerleştirilm-
işlerdi32 .

Osmanlı Devleti 1829 tarihli Edirne Anlaşması ile, 1827 yılında İngiltere, Rusya ve Fran-
sa’nın bir Yunanistan kurulması yolundaki kararını tanımıştı. Bu anlaşma sırasında, hem kurulacak
yeni Yunanistan’ın sınırları belirlenmişti; hem de, kurulacak bu yeni devlette Türk ve Müslümanların
mallarının tasfiyesi ve Mora’dan Müslüman ahalinin ne koşullarda çıkarılacağı konusu üzerinde du-
ruldu. Bu önerilere, Osmanlı Devleti hiç de olumlu bakmamakla birlikte, sonunda altı ay zarfında,
Mora(dan Türkler’in tahliyesi kabul edildi. Devletlerin bir araya gelerek, Osmanlı Devleti’nin terk
ettiği topraklardan nüfusun tahliye edilmesine karar vermeleri o tarihe kadar görülmemişti. Bundan
sonra, Mora’dan Türkler’in boşaltılmasına başlandı33 .

Balkanlaşma süreciyle, buralarda çok sayıda küçük devletler ortaya çıkmıştı. Tekeli’nin belirt-
tiği gibi, bu yeni ulusal devletler, Türk ve Müslüman kitleler üzerinde önemli bir baskı yaratıyorlardı.
Bu baskı göç olgusunun en önemli itici etkeni niteliği kazanmaktaydı. Bu baskının ve kitlesel göç olayı
yaratmanın, kurulan bu devletler için nedenleri vardı. Bu nedenlerin ilki, Balkanlar’daki etnik ve dini
ayırımlar üzerinde temellendirilmiş ulusçuluk ideolojisinden kaynaklanıyordu. Bu ulusal devletler,
imparatorluk döneminde olduğu gibi, farklı etnik ve dini gruplara hoşgörü ile bakmıyorlardı. Yeni
bağımsızlığını elde etmiş bir devlette, toprakların büyük kısmının Türk ve Müslüman kitleler elinde
olması da bir başka nedendi. Verimli ve geniş toprakları ellerinde bulunduran bu kesimi göç ettirmeyi,
uzun vadeli ulusal emellerini gerçekleştirmek için gerekli görüyorlardı. Ulusal egemenliklerinin pe-
kişmesi için, homojenleşmeye ağırlık veriyorlardı. Bu yaklaşım ister istemez, Türk ve Müslüman
kitlelere baskılar yöneltilmesine neden oluyor, bu baskılar büyük göç dalgalarını fitilliyordu. Böylece
imparatorluğun eski topraklarından, içeriye doğru bir Türk-Müslüman nüfus göçü başlıyordu. “Bu,
yeni ulusların doğuşunun yarattığı bir zorunlu yer değiştirme hareketiydi” 34.

Sorun Yunan ayaklanmasıyla sınırlı kalmadı. Bunu Bulgarların, Sırpların ve başka halkların
ayaklanmaları izledi. 1875’de Bulgaristan’da bağımsız bir Bulgaristan kurma amacıyla ihtilal hareketi
ortaya çıktı. Bu hareket, 1876 yılında daha da büyüdü.

31 Cengiz Orhonlu, “Balkan Türkleri’nin Durumu”, Türk Kültürü, sayı: 22 (Temmuz, 1964), s.50-51.
32 Cengiz Orhonlu, “Balkan Türkleri’nin Durumu”, Türk Kültürü, sayı: 22 (Temmuz, 1964), s
33 Eren’e göre, “expulsion” kategorisindeki bu göç, Türkler’in karşılaştığı ilk göçtü; insan haklarına bütünüyle aykırı bu göç
yöntemi, bundan sonra Avrupa’nın Türkler’e dönük göç s iyasetinin bir parçasını oluşturdu: Ahmet Cevat Eren, Türkiye’de
Göç ve Göçmen Meseleleri, s 37.
34 İlhan Tekeli, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu..., s.54.

68