Page 83 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

liyordu ve yazı diline hâkim değildi. Sekiz ay lerini almıştır. Buna istinaden Paşa` da mufas-
süren sadareti sırasında devlet idaresinin yeni- sall layıhalar takdim etmiştir.
den düzene sokulması için çalışmalar yaptı.
Ele aldığımız Layıha’nın giriş mahiye-
Memurların belirli bir sisteme bağlı olmasını
tindeki birinci sayfasında layıhanın mümkün
önerdi. Mahkemelerin yeniden tanzimi, taşra
olabildiği derecede titizlikle uygulanması ve
yönetiminin organizasyonu ve gelirlerin artrıl-
burada belirtilen hususların önemsenmesi ge-
masıyla ilgili düşüncelerini ortaya koydu.
rektiği belirtilmektedir.
Anayasa`nın değiştirilmesini ve Meclis-i Me-
busanın tekrar toplantıya çağrılmasını teklif II. Abdülhamitin ilk sorusu, Kanun-ı
etti. II. Abdülhamit Meclisi ikinci defa topla- Esasiside düzeltilmesi ve değistirilmesi gere-
mayı benimsemeyince Hayreddin Paşa`nın ken maddeler olup olmadığıdır. Hayreddin
teklif ettiği Meclis-i Vükela yetki ve görevleri Paşa bu konuya cevap olarak şunu ifade etmiş-
kanun tasarısı kesinleşmedi. Dönemin Şeyhu- tir. Kanunu-ı Esasi Osmanlı Devletinde yapı-
lislami Esad Efendiyle ve sarayla ihtilafa lan düzenlemeler ile istenen iyi gidişin bir
düşen Hayreddin Paşa nihayet istifa etti. Bu- garantisidir. Bu anayasa Padişah tarafından
nunla birlikte İstanbul`dan dan ayrılmadı. II. adaletle bütün halka lütuf edilmiştir. Bir sela-
Abdülhamite hizmet etmeye devam etti ve met nişanı olmakla birlikte, esasen yapılma-
bundan sonra da özel komisyonlarda görev sında da fayda olduğuna şüphe yoktur. Ancak
aldı. bu anayasa metninin hepsini, içine almış ol-
duğu hükümler tamamen her yerde şu ana
Hayreddin Paşa görevden ayrıldıktan
sonra II. Abdülhamit`e sunduğu ıslahat layi- kadar uygulanamamıştır. Uygulanan herhangi
haları ve arizalarında ortaya koyduğu görüşle- bir kanun ne kadar mükemmel olursa olsun,
rini bir program haline getirdi. Burada bir kısmının uygulanıp, bir kısmının ise uygu-
düşüncelerini açık, samimi ve kesin bir dille lanmaması sonucunda elbette istenen fayda
ortaya koydu. Osmanlı idare sisteminde köklü sağlanamıyacaktır. Sözkonusu olan kanunlar
bir değişikliğe taraftardı. En çok önem verdiği uygulamaya sokulmadığından bunların halkın
husus devlet, millet ve fert hayatı icin temel ve memleketin yapısına ne kadar uygun olup
unsura saydığı adalet ve hukukun üstünlü- olmadığıda bilinememektedir. Düzenlenen ka-
ğüydü. Hukukun üstünlüğü düşüncesini ısrarla nunların halkın ihtiyaçlarına göre yapılması
savunuyor, fikrinde ısrarlıydı, taviz vermi- icap eder. Sözü edilen kanunlar tecrübe edil-
yordu. Tekrar sadarete gelmeyi ıslahat progra- mediği için, bunun üzerine bu konuda şimdi-
mının uygulanması şartına bağlayan den tetkiklerin arzına gerek görülmeyeceği
Hayreddin Paşa, 1882`deki yeni sadaret tekli- açıktır. Kanun-ı Esasi`nin bazı yönleri denen-
fini bu sebepten reddetti . memiş bile olsa da şimdiki şekli gayet iyidir.
9
Devamlılığı sağlanmalıdır. Yani anayasanın
Hayreddin Paşa, belirttiğimiz gibi Padi-
hükümleri uygulanmalıdır .
10
şaha birçok konuda layıha ve ariza sunmuştur.
Sadaretten ayrıldıktan sonra da II. Abdülhamit Padişahın ikinci sorusu, milletvekillerini
Hayreddin Paşa`ya teveccüh ve iltifat gösterip seçme şeklinin nasıl olması gerektiğidir. Bu
devlete dair işler ile ilgili olarak Paşanın fikir- konuya cevab ise şöyledir. Mebus seçimi ile

81