Page 80 - Tarih Çevresi Dergisi - Mart Nisan Sayısı 2021

tarih çevresi

(Rumeli’de) tesadüf edilmektedir. Aynı muhacir çorak toprakları işlemek için yerleşen, evlatları
akını batıya doğru taştıkça, bu akımın öncüleri çoğalınca köyler tesis eden ve yerleştikleri
olan dervişler ve onların kurdukları ma’mureler toprakları yavaş yavaş bir kültür ve iktisat
(Zaviyeler) batıya doğru ilerlemiş ve merkezi bir ma’mure (Zaviye) haline sokan bir
çoğalmıştır. Bidayette ve asliyet halinde bu takım muhacirler mevcuttur. Yeni fethedilen bir
şekilde kendiliğinden bir kolonizasyon Hristiyan memleketinde, bu şekilde gelip dağ
hareketini temsil eden bu zaviyelerin başlarında yerleşecek, onların imar ve emniyeti
mümessilliği ve şeyhliği vazifesi, yavaş yavaş ile meşgul olacak ve tesis ettikleri merkezlerle
devlet teşekkül ettikçe, bir memuriyet şekline Türk dil ve dinini yaymağa başlayacak
dönüşmüştür. Bu derviş akımları ve bu misyonerlere ve gönüllü muhacirlere malik
dervişlerin köylerde yerleşerek toprak işleri ve olmak ise; Türk devletinin gücünün bir
din propagandası ile meşgul olmaları hareketi ve göstergesidir (Dimetoka’daki Kızıl Delu
zamanın beylerinin bu gibi Kolonizatör derbendi gibi). Bu dervişler, geldikleri bölgelere
Dervişlere bir takım muafiyetler, haklar ve akvam ve akrabalarıyla gelip yerleşmiş olan
topraklar bahşetmek sureti ile onların kendi muhacirlerdir. Böyle boş bir yerde zaviye bina
memleketlerine yerleşmelerini temine etmek işi, oraların imarı ve asayişinin temini için
çalışmaları, Anadolu istila ve iskanları kadar olduğu kadar, ailenin imtiyazlı mevkiinin
eskidir (Ahi zaviyeleri gibi). Bu Ahi ve şeyhler, muhafazası için de gereklidir. Umumi bir hizmet
bu devirlerde mevcut hak ve imtiyazlarını müessesesi kuran bu insanlar imar ve iskân
“ayende ve ravendeye” hizmet karşılığında taahhütlerini de fiilen yerine getirmiş
almışlardır. Nitekim İbn Batuta Ahileri “Bilad-ı oluyorlardı. Bu dervişlerin birçoğu bizzat o
Rum’dan Sakin Türkmen akvamının her vilayet, memleketleri fethetmiş olan gazi askerlerdir.
belde ve karyesinde mevcut” olarak tasvir Görülüyor ki; zaviyelerin pek çoğu boş
etmiştir. İlk Osmanlı padişahları mevcut zaviye toprak bulmak ve kendilerine yer ve yurt
şeyhlerini korumuşlar ve onların yeniden zaviye edinmek için gelip yeni açılan Rum
açmalarına da yardım etmişlerdir. Mesela, Ahi memleketlerine yerleşen muhacirler tarafından
Musa Ailesine Gelibolu’da bahşedilen kurulmaktadır. Gerçekten de, yeni açılan veya
imtiyazlar ve arazi dikkate değerdir. H. 767 boş bulunan bu topraklar üzerinde zaviyelerin
tarihinde tanzim edilmiş olan vakıfname tesisi oralarını şenlendirmek, imar ve iskân
mucibince; bu ailenin mülkü evlatlık vakıf etmek hususunda büyük bir rol oynamaktadır.
olarak Ahi Musa’nın evladına ve evladı inkıraz Boş toprak aramak, dağdan ve bayırdan toprak
bulduktan sonra akrabalıklarından veya açmak, iskân edilemeyecek bir halde ıssız, tenha
köylülerinden her kime ahilik icazeti verilmişse ve vahşi bir tabiat ortasında, hırsız yatağı
ona; şart konulmuştur. Yenice Zağra’da Kılıç yerlerde yerleşmek için işlerin ise ancak azimkar
Baba Zaviyesi, Çirmen’de Musa Baba Zaviyesi, insanlar ve hayatiyeti yüksek bir millet
Gelibolu’da Kara Ahi Köyü, Ahi Zule Zaviyesi, tarafından yapılabileceği aşikardır.
hep bu devirlerde tesis edilmiş zaviyelerdir. Zaviyelerin bilhassa seyahat ve
Yalnız Paşa livasında ekserisi bu suretle ilk mübadele işleri için tehlikeli addedilen yerlerde
zamanlarda tesis edilmiş bulunan 67 zaviye tesisi devlet tarafından teşvik edilmekteydi. Bu
mevcuttur. bakımdan dağlarda korkunç boğazlarda tesis
Bu devirlerde, Dağ başlarını, boş ve edilen bu yerler melce’lere, jandarma

78