Page 82 - Tarih Çevresi Dergisi - Mart Nisan Sayısı 2021

tarih çevresi

68
beylerbeyliğine bağlanmıştı. Bölge Kanuni ordusunu da kumanda ederdi. 1541’de Budin
Sultan Süleyman devri sonlarına kadar tek bir eyaleti kuruluncaya değin Balkan yarımadasında
beylerbeylik olarak idare edilmiş, ancak yeni ve Doğu Avrupa’da fethedilen veya vasıl hale
ilhak edilen memleketler idari ve stratejik getirilen bütün bölgeler Rumeli Beylerbeyliğine
ehemmiyetlerine göre, birer liva halinde tesis bağlanıyordu. 1475’de R.B.17, 1507’de 25,
olunmuştur. 15. asrın başlarında ve bilhassa 1521’de ise 32 sancaktan ibaretti. Rumeli
Fatih devrinden itibaren, bazen bu Beylerbeyliği sağ, sol ve orta kol olmak üzere
beylerbeyliğinin doğrudan doğruya Vezir-i Orta Asya Türk devletleri teşkilatında görüldüğü
azamlık makamı ile birleştirildiği de şekilde üç kola ayrılmıştır.
görülmektedir. 66 Sağ kolda; vize, Kırkklise (Kırklareli),
Rumeli Eyaleti, Mirliva veya Sancak Silistre, Niğbolu, Vidin, Kili, Bender,
beyleri tarafından yönetilen ve daha küçük Akkerman. Orta kolda; Çirmen, Sofya,
mülki, siyasi ve askeri bir ünite olan Sancak Alacahisar, Semendire. Sol kolda ise Gelibolu,
veya livalardan müteşekkildi. Balkanlarda zapt Serez, Köstendil, Delvine, Manastır, Karlıili
olunan toprakların çoğalmasına paralel olarak sancakları yer alıyordu.
sancakların da sayısı artmıştır. Bir eyalet halinde hemen bütün Balkan
Livalarda ulema sınıfından kadıların yarımadasını ihtiva eden Rumeli’nin ilk teşkilatı,
idaresinde bulunan kadılık veya kazalara, varidatı, hassa ve tımarları ne kadar kuvvet
kazalar da nahiyelere ayrılmıştır. Nahiye, çıkardığı vs. hakkında toplu bilgiyi (Ayni Ali
Osmanlı idaresi öncesi Balkanlarda tatbik Risalesi, Cihannüma, Hazerfan Hüseyin’in
edilmiş olan “Jupa” sistemine tekabül kanunnamesi ve Koşa Nişancı Celal-Zade’nin
ediliyordu. Kadılık ise, Osmanlı adaletinin eseri gibi) Osmanlı döneminde yazılmış olan
mümessili olan bir kadının yetkisinin Şamil eserlerden bulmak mümkün değildir. Bu
olduğu bölgeyi teşkil ediyordu. Esasta kadılık, nedenledir ki zamanlarında yapılmış tahrir
adli bir ünite olduğu halde kadılar, geniş ve çok defterleri önemli bir yer tutar. Gerçek şudur ki,
defa idari yetilere de sahip idiler. İdari 15.asrın ikinci yarısında ve 16. asrın birinci
taksimattan önce, sınır bölgelerinde fetholunan yarısında yapılmış muhtelif tahrirlerde
yerlerde bariz bir şekilde askeri ve muvakkat Rumeli’nin statüsü hakkında geniş bir bilgi
karakter taşıyan uç beylikleri kurulup, uç beyliği sahibi olabiliyoruz. Ancak bunların en büyük
veya uç voyvodaları tarafından yönetilirdi. eksikliği, belirli bir zamanda bütün bölgelerde
Balkanlarda da ilk uç beyleri, Selanik civarında yapılmış tahrirlerin tam olarak günümüze intikal
kurulmuş ve meşhur Osmanlı kumandanı edememiş olmasındadır. Ancak muhtelif
Evrenos Bey tarafından idare olunmuştur. 67 defterler karşılaştırılarak Rumeli’yle ilgili sahih
Osmanlı devletinin ilk beylerbeyliği neticeler elde edilebilir. Mesela Topkapı Sarayı
olan Rumeli beylerbeyliği, diğer arşivinde bulunan mücmel defterleri
beylerbeyliğinden daha imtiyazlı idi. 14.-15. Rumeli’deki Liva şehir ve kasabaların statüsünü
asırlarda Rumeli beylerbeyleri umumiyetle sancak, şehir, kasaba veya kale halinde, bağlı
merkezde bulunurlar, vezirler gibi paşa unvanını bulundukları yeri, kimin ve ne suretle
taşırlar ve divan toplantılarındaki müzakerelere tasarrufunda bulunduğunu şehir gelirinin ne
de katılırlardı. Rumeli beylerbeyi devletin kadar olduğunu yani en önemli noktaları
tımarlı sipahilerinden mürekkep en mühim bildirmektedir.

80