Page 82 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Ancak üzücü olan, bazı din adamlarının ve kendini dindar olarak takdim edenlerin yapıp ettiklerinin gerçek
anlamda din ile uzaktan yakından ilişkisinin olmamasıdır. Din hiç şüphesiz ki, ahlak ve ibadetleri merkezine
alır ve birini diğerine tercih etmez. Ancak zaman içinde insanlar, çıkarları, korkuları, beklentileri, baskı altında
kalmaları vs. gibi durumlardan dolayı dinin ahlaki boyutunu çoğunlukla ihmal etmişlerdir. Ve de özellikle
dindarlığı dar anlamda ibadetle sınırlandırmışlardır ki, esas yanlış ve eleştirilecek olan da budur. Aynı zamanda
kimi devlet adamları yaptıklarını meşrulaştırmak ve müslüman olan halktan tepki çekmemek için görünürde
işlerini din ile ilişkilendirme yoluna gitmişlerdir. İşte Mahtumkulu, şiirlerinde bu hususlarla ilgili ciddi
eleştirilerde bulunmakta ve insanları doğru anlaşılan bir dine davet etmektedir.

Mollalar ylmyna etmedi amal,
Şerigat işine e leme jedel,
Pälimiz bozulyp, köpeldi kesel,
Bilmenem, akynmy ahyrzamana.

Müftüler mal alyp, rowa at berer,
Nähak puly alar, hakny kö dürer,
Pälleri bozulyp, pisat köpeler,
Bilmenem, akynmy ahyrzamana36.

Din adamlarının mesleklerine uymayan davranışlarda bulunmaları, en sıradan ve dünyevi olana yönelik
zaafları ve dindar geçinenlerin tavırlarının yanında, halkın dini emirlere lakayt olmaları da şair tarafından
eleştirilmektedir. Bilhassa kadılık ve müftülük gibi önemli görevlerde bulunanların, hem ehliyet ve liyakat
sahibi olmamaları hem de erdemleri göz ardı edip basit şeylere tamah etmeleri ve rüşvet, adam kayırma,
riyakarlık vs. gibi durumlardan sarfı nazar etmemeleri, o dönemin göze çarpan ahlaki yetersizlikleri olarak öne
çıkmaktadır. Ki bu yönüyle onlar sıradan insan için de hiç şüphesiz olumsuz bir örnek teşkil etmekte, dinin
ahlaki erdemleri etkisiz kalmaktadır. Bu gibi durumlar, insanların ibadeti terketmesine, camilerin boş kalmasına
ve iyinin bir kenara terkedilmesine yol açmaktadır.

Jemagatsyz azan bir gury sesdir,
Niçe mollan okan ylmy hebesdir,
Kazylaryn käri ça bile nasdyr,

36 Magtymguly I, s. 77
Mollalar etmedi ilmiyle amel,
Şeriat işine eyleme cedel,
Niyetler bozuldu, yaklaştı ecel,
Bilmem ki, yakın mı o ahir zaman.
Müftüler parayla rivayet verir,
Haksıza, zalime, haklısın denir,
Niyetler bozulur, fesat çoğalır,
Bilmem ki, yakın mı o ahir zaman.(431)

81