Page 38 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Bölgede bir yandan efelerin gücü kontrol altında tutulmaya çalışılırken, diğer yandan da Ali
Rıza Paşa Hükümeti seçim kararı almış ve seçimler başlamıştır. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa
10 Ekim 1919 tarihinde Menteşe Mutasarrıflığına bir telgraf göndererek sancakta seçim hazırlıklarının
başlamasını ve seçimler konusunda olabildiğince dikkatli davranılmasını istemiştir. Ayrıca adaylar
belli oldukça isimlerinin zaman kaybedilmeden Sivas’a bildirilmesi gerekmektedir (ATASE Arşivi,
Atatürk Koleksiyonu, K:20, G:206,

B:206ad). Dâhiliye Nezareti de aynı şekilde 16 Ekim’de tüm sancak ve vilayet merkezlerine
seçim genelgesi yollamıştı. Temsil Heyeti İstanbul Hükümeti de seçimleri kontrol altında tutmaya
çalışıyordu. Zira gönderilen bu yazıda seçim bölgelerinde seçimlerde uyulması gereken hususlar bildi-
riliyor ( BOA. DH. İ.UM. EK. 114/39-16) ayrıca seçimleri denetlemek üzere merkezden müfettişler
gönderileceği belirtiliyordu. Heyetlerin bilhassa askeri ve idari güçlerin seçimlere müdahale ederek
adaylarını kazandırmak için nüfuz kullanmalarının engelleneceği yazıyordu. Mustafa Kemal Paşa ve
Temsil Heyeti ise bu konuda hükümetin tepkisini çekmemek için temkinli davranıyor ancak istedikleri
adayların seçilmesi için de ellerinden geleni yapıyordu (BOA. DH. İ.UM. EK. 114/39-5).

Menteşe Sancağından aday olan ilk isim Temsil Heyeti tarafında aday gösterilen Hüseyin Ragıp
Bey olmuştur. Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Miralay Şevket Bey 20 Ekim 1919 tarihinde
Sivas’a Mustafa Kemal Paşa’ya “Nuh Bey’e” şifresiyle gönderdiği telgrafında Hüseyin Ragıp Bey’in
Menteşe Sancağından aday olduğunu bildirmiş ve bu ismin seçilmesi için gerekenin yapılmasını
istemiştir. Şevket Bey telgrafında ayrıca seçimlere hiçbir şekilde müdahale etmeyeceklerine dair
hükümete söz verdiklerini eklemiştir (ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:20, G:206, B:206bk).

1919 seçimlerinde genel olarak ülkenin her yerinde İttihatçılar ile İtilafçılar arasında büyük bir
mücadele verildiği söylenebilir. Bununla birlikte Hürriyet ve İtilaf Fırkasının Kuvâ-yı Milliye ruhunun
egemen olduğu Muğla’da pek faal olamadığı görülmektedir. Ancak Muğla’da fırkanın politikasını
benimseyen isimler her zaman var olmuştur. Muğla’da Hürriyet ve İtilaf Fırkası ancak 1919 yılının
Mart ayında faaliyete geçebilmiştir. Önce Muğla Şule-i Meşrutiyet Kulübü adı altında açılmış daha
sonra da tüm muhalifleri çatısı altında toplayarak Hürriyet ve İtilaf Fırkası adını almıştır. II. Meşruti-
yetin ne kadar mahkûm ettiği İttihad-ı Muhammed-i Cemiyetinin ortada kalmış müridi varsa üyeliğe
kabul edilmiştir. Akşehirlizade Hilmi Efendi müftüzade Saadettin Bey (Muğla eski sandık emini) ve
Hasan Çavuşzade Bekir ağa, Dava vekili Mercanzade Hamdi Bey, Hac Memiş Ağazade Şerif Efendi,
Menzilcizade Yakup Efendi, Hacıçakıroğlu aşit Efendi, Cinci Tayyar, Koçağalı Vahit Hoca Muğla’da
fırkanın önde gelen isimleri olmuştur. Fırkanın Muğla yöneticilerinden bazıları fırkanın Kuvâ-yı Milli-
ye aleyhinde faaliyetlerine karşı, Kuvâ-yı Milliye tarafına geçerek ulusal mücadeleye destek vermiştir.
Bir dönem Hürriyet ve İtilaf fırkasının Muğla reisliğini yapan Müftüzade Sadettin Efendi bütün Ku-
vâ-yı Milliye komitelerine girmiş, Muğla’nın Nazilli delegeliği yapmış ayrıca daha sonra TBMM’de
Muğla’yı temsil etmiştir. Mecliste Mustafa Kemal Paşa’ya karşı oluşan diğer gruba da katılmamıştır
(Türkeş,1978:78-82).

Hürriyet ve İtilaf Fırkasının tersine İttihat ve Terakki Fırkası ise Muğla’da kurulan ilk siyasi fırk-
adır. Celal Bayar tarafından örgütlenmeye başlayan fırka 1908 seçimlerinden önce kurulmuştur. Ulalı
Hamza Hayati Bey ve Milas’lı Halil Menteşe’nin temsil ettiği fırkaya daha sonra Muğla eşrafından

38