Page 44 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

sabahı İstanbul’a ulaşmıştır; Doktor Rasim Ferit bir dosta yazılmıştır; şu şekildedir:

Talay dostunu Haydarpaşa’da karşılamıştır; “Hangi tarafın galip geleceğine dair fikri
sonradan Profesör Hikmet Bayur’a kanaatimi söylemekten sakınırım. Nazik ve
anlatmıştır; o da Atatürk biyografisinde mühim bir devre içinde bulunduğumuza şüphe
aktarıyor: yoktur; Almanlar büyük ve hayret verici bir
“O gün İtilaf donanması İstanbul önüne saldırıyla, birçok Fransız kalesini çiğneyerek sağ
gelmektedir. Aralarında Yunan kruvazörü Averof kanadı ile Paris’i geçip Fransız ordusunu –arkası
da bulunmak üzere altmış kadar savaş gemisi İsviçre’ye olmak üzere- sıkıştırdı. Bunun,
yavaş yavaş Haydarpaşa önünden geçerler. Bu Almanların tek maksadı olduğunda ve onu da
iş bitinceye kadar Anadolu ve Rumeli kıyıları başardıklarında herkes fikir birliğindeydi. Ve
arasında gidiş geliş yasak edilmiştir ve Mustafa bütün kâinat artık son ve kati meydan
Kemal ile Doktor bu geçişi tabii ağır muharebesini ve onun neticesini bekliyordu.
düşüncelerle seyrederler. O sırada Mustafa Hâlbuki bu neticeye karşılık, Alman ordularının

Kemal: ‘Hata ettim, İstanbul’a Fransız ordusu karşısında yüzlerce kilometre
gelmemeliydim, ne yapıp yapıp Anadolu’ya geri çekildiği görüldü.”
dönmenin çaresine bakmalı,’ der.”
“Düşman donanmaların gösteri geçişi “Doğuda Ruslarla Almanlar ve
bitince saat 3’ten sonra Mustafa Kemal ile Avusturyalılar arasında cereyan eden vakalarda,
Doktor, Kartal istimbotu ile Galata’ya geçer ve Doğu Prusya’da Ruslar bozuldu, fakat
oradan Pera Palas Oteli’ne giderler.”12 güneyde Rusların pek üstün kuvvetleri
Kuşkusuz bu ayrıntılar başka açılardan da karşısında Avusturya ordusu çekiliyor, batıda
ayrıca önemli ama Doktor Rasim Ferit (Talay) Fransız ordusu taarruza hazır. Dolayısıyla
ile Yarbay Mustafa Kemal’in dostluklarının Alman ordusu serbest değil. Doğuda Rus ordusu

derecesi hakkında sağlam ve tartışmasız üstün ve Avusturya ordusu çekilmeye mecbur.”
deliller olmaları bizim için yeterlidir. Türk yarbayın rakip güçlü orduların
Asıl konumuza dönüyorum: harekâtlarının geleceği hakkında analizi devam
Dönemin güç ve geç haber alma koşullarına etmektedir:
rağmen Türk yarbay mektubunda daha henüz “Vaziyeti şöyle yorumlayabiliriz:
başlamış ve farklı cephelerde dört uzun yıl Almanlar Fransız ordusunu kati meydan
sürecek büyük harbin serüvenini şaşılacak bir muharebesiyle henüz mağlup edemeyeceklerini
açıklık, isabet ve geleceği seziş gücüyle ortaya ve Avusturya ordusunun üstün Rus kuvvetleri
koymayı başarmıştır. karşısında daha fazla mukavemet edemeyeceğini
17 Eylül 1914 günlü mektubunda Türk görerek batıda bütün ordu ile geri çekilerek
yarbayın henüz başlayan harbin seyrine ve nispeten doğuya yaklaşmak ve sonra Fransız
geleceğine dair öngörüsünün yer aldığı bu ordusu karşısında bir müdafaa ordusu bırakarak

mektubu hayli samimi üslupladır ve güvenilir kalan ordularıyla doğuya yönelip, Avusturya

41