Page 17 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Server Paşa (Nafia Nazırı ve Heyet-i Vükela Üyesi)
Vahan Efendi (Adliye Müsteşarı)
Ziya Bey (Maarif Müsteşarı)
Abidin Bey (Borsa Komiseri).10

Hükümetin tespit etmiş olduğu bu isimleri Padişah onaylamış, komisyon başkanlığına da Mithat
Paşa’yı getirmiştir.11 Başlangıçta 24 kişiden oluşan bu komisyona başka kişilerin de katılmış olması
kuvvetle muhtemeldir. Bu yüzden de değişik kaynaklarda verilen komisyon üye sayısı birbirini tut-
mamaktadır. Örneğin, Roderic Davison Reform In the Ottoman Empire adlı eserinde sayıyı 28 olarak
vermektedir. Bu sayı M. Cemal Kuntay’ın belirlemelerine dayanmakla birlikte Robert Devereux bazı
düzeltmeler yapmıştır.12 Yine Osman Nuri ise, eserinde komisyon üye sayısını 28 olarak vermektedir.
Bunlardan 16 kişinin memur, 10 kişinin ulema ve iki kişinin de feriklerden olduğunu belirtmektedir.
Bunun dışında üç tane de Hıristiyan üyenin bulunduğunu söylüyor.13 Ancak Odyan Efendi, Ohannes
Efendi, Kostaki Bey, Vahan Efendi, Sava Paşa olmak üzere beş Hıristiyan üyenin olduğunu görme-
kteyiz. Benzer şekilde Mithat Cemal Kuntay da komisyon üyeleri hakkında kısa bilgiler vererek,
dört çeşit üye olduğunu belirtmiştir. Bunlar, asker ve sivil paşalar, sarıklı hükümet adamları, beyler,
efendiler ve inkılapçılardır. Ancak daha önce belirttiğimiz 25 kişilik liste ile aralarında fark vardır.14
Komisyon listesini, Kuntay’ın listesinden yararlanarak hazırladığını ifade eden Robert Devereux’un
listesini, Kuntay’ın listesi ile karşılaştırdığımız zaman da ayrılıklar görülmektedir.15 Komisyon üyeleri
arasındaki farklılıklar yanında komisyon üye sayısında da burada ele alamadığımız pek çok kaynakta
farklılıklar görülmektedir.16 Örneğin, Kuntay’da üye sayısı 24 olarak geçerken, görüldüğü gibi bu sayı
Devereux’de 28’e çıkmaktadır. Sayılar arasındaki bu karışıklık ilk komisyona daha sonra yeni üyelerin
atanmasından kaynaklanmaktadır.

Anlaşıldığına göre 8 Ekim 1876’da kurulan komisyon, başkan hariç 24 kişiden oluşmakta idi.
Hatta ilk çıkan iradede Borsa komiseri Abidin Bey’in isminin yer almadığı, aynı gün 8 Ekim 1876’da
çıkarılan bir irade ile listeye girdiği görülmektedir. 8 Ekim 1876 tarihli ilk listede isim verilmeksizin
“feriklerden iki kişinin” alınması önerilmiştir. Devereux’ün listesine göre bu iki kişiden biri Mahmut
Esat Paşa diğeri de Aziz Paşa’dır. Böylece başlangıçta öngörülen sayının 25 olduğu ortaya çıkmak-
tadır. Daha sonra yeni üyelerin katılımıyla üye sayısı değişecektir.

Şöyle ki, 15 Ekim 1876 (26 Ramazan 1293) günü yapılan toplantıya katılan üyelere bak-
tığımızda listemizde yer almayan Esseyid Ahmet Hilmi, Abdülhamit Ziyaeddin, Esat Efendi, Esseyid
İsmail Ramiz, Esseyid Mahmut Mesud, Mehmet Emin, Esseyid Mehmet İzzet ve Zeynelabidin’in
katıldıklarını görmekteyiz.17Yine 4 Kasım 1876’da (14 Şevval 1293) “Sadaret’ten Mabeyn’e Tezkere-i
Maruza” ile sudûrdan semâhatlu Asım Efendi, Şura-yı Devlet Azası Kemal Bey ve Yanko Efendi’nin
de üyeliği önerilmiş ve aynı gün 4 Kasım 1876’da Padişah tarafından da kabul edilerek komisyon
üyeliğine atanmışlardır.18 Öyle anlaşılıyor ki, toplantılar bütün üyelerin katılımıyla yapılmamaktaydı.19
Başka görevleri de olan üyeler haliyle her toplantıda bulunamıyorlardı. Bu bakımdan da çeşitli kay-
naklarda verilen komisyon üye sayıları kesinlik ifade etmemektedir. Komisyonu oluşturan üyelerin
bütünü üst düzey devlet hizmetinde bulunmuş, birinci derecede hizmet görmekte olan kimselerdir.
Başkanlığına getirilen Mithat Paşa, Tuna, Suriye, Aydın, Niş valiliklerinde bulunmuş, Şura-yı Devlet
başkanlığına kadar yükselmiş, bilgili, başarılı, meşrutîyet taraftarı bir kişidir. Üyelerin mesleklerine

17