Page 14 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

OSMANLI’NIN ANAYASAL SİSTEME GEÇİŞİ
Selda KILIÇ*

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanı’nın ilanından beri devam etmekte olan çağdaşlaşma
ve yenileşme süreci, 1876 Kanun-ı Esasi ile anayasalı bir yönetim biçimine geçilerek yeni bir aşamaya
girmiştir. Tanzimat Fermanı’nın bazı hükümlerinin anayasal nitelik taşıdığı tartışılmaktadır. Ancak
derinlikli bir bakış açısıyla incelediğimizde bu fermanın sadece hükümetin bir reform programı old-
uğunu görmekteyiz. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nde anayasalı devlet yönetimine geçiş ancak 1876
Kanun-ı Esasi ile mümkün olmuştur.

Bu bağlamda, Yeni Osmanlılar ve Mithat Paşa liderliğinde gelişen akım, V. Murad’ın padişah
olmasıyla birlikte daha da hız kazanmıştır. V. Murad’ın 1 Haziran 1876 tarihinde tahta çıkış hattının
müsveddesi Mithat Paşa tarafından hazırlanmıştır. Bu hatt da ilk kez “Kanun-ı Esasi ve “Meclis-i
Mebusan” vaatlerinde bulunulmaktadır.1 Murad’ın tahta çıkışından çok kısa bir süre sonra 10 Haziran
1876’da (16 Cemaziyelevvel 1293) Meşrutiyet rejiminin gerekli olup olmadığı konusunda bir “Me-
clis-i Mahsus” ya da “Meclis-i Meşveret” denilen, devlet üst düzey yöneticilerinden oluşan özel bir
kurul toplandı.2 Bu kurula “Meclis-i Has” ve Vükelâ azâsıyla, Dâr-ı Şûra reisi Redif Paşa, Kazasker
Seyfettin Efendi, Fetva Emini Halil Efendi, Mekâtib-i Askeriye Nazırı Süleyman Paşa, doğal üye
olarak Amedi ve Mektûbi Kâtipleri de katılmışlardı.3 Meclis-i Has ve Vükelâ’dan Cevdet Paşa, Server
Paşa, Raşid Paşa, Şeyhülislam Hayrullah Efendi, Hüseyin Avni Paşa, Saffet Paşa, Rıza Paşa, Halet
Paşa, Yusuf Paşa, Galip Paşa, Kayserili Ahmet Paşa, Redif Paşa gibi kimseler de katılmışlardı. Sözü
edilenlerin çoğu tartışmalara girmemişlerdi.

Toplantıdaki konuşmalar resmen tutanaklara geçirilmemişse de, Süleyman Paşa’nın kaleme
aldığı Hiss-i İnkılab’da görüşmeler hakkında önemli bilgiler verilmektedir.4 Burada ilk kez açık
olarak Kanun-ı Esasi konusunda tartışmalar yapılmıştı. Toplantıda çoğunluğun anayasa yapılmasına
karşı olduğu ve içtenlikle benimsemediği görülmüştü. Yapılan konuşmalar değerlendirildiği zaman,
görüşler üç ana noktada yoğunlaşıyordu.

*Prof.Dr. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü

14