Page 28 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Adana şehir ve nahiyeleri ile kaleleri hakkında verdiğimiz bu özetle bir anlamda sancağın coğrafî sınırlarını da
vermiş olduk. Şimdi sırasıyla köy ve mezra isimleri üzerinde durmak istiyoruz. Daha anlaşılır olacağı düşüncesiyle konuyu
6 ana başlık halinde sunacağız.

Boy, Oymak, Cemaat ve Kişi Adlarından Yapılan Yer Adları:
Türkler Anadolu’yu vatan yaparken yer adı koymakta en çok boy, oymak ve şahıs adlarından yararlanmışlardı24.

Adana sancağında 24 Oğuz boyundan Boz-ok koluna bağlı 12 boydan sadece Avşar ve Karkın boylarının isimleri geç-
mektedir: Avşarlar Şarkluyan ve Karkınlu. Karkınlu adı Berendi’nin Göl Pınarı köyünün diğer adıdır25. Avşarlar Şarkluyan
isimli cemaat ise Yüregir nahiyesinde yaşamaktaydı, sonradan Haleb’e gitmişlerdi26.

Çukurova’da yurt tutan Türkmenler çoğunlukla Oğuzların Üçok koluna bağlı idiler. Bu yüzden Bayındır, Peçenek,
Yüregir, Kınık gibi boy adları bölge coğrafyasında ağırlığını hissettirir. Buna karşılık Çavundur, Çepni, Alayundlu, Salur
gibi boy adları ise bölge yer adları arasında hiç geçmemiştir.

Üçokların en asil boyu olan Bayındır boyunun27 adı Kınık nahiyesinde pek çok cemaat ve mezraa adıyla birlikte
geçmektedir. Beşir Hacılu Cemaati, Kara Bayındır taifesine bağlı olarak Zemin-i Bayındır’da yaşamakta idi. Bayındır
diye anılan yer Osmaniye ile Düziçi arasında, tarihî Haruniye kasabasının batısında bulunmakta ve burada Şah Meliklü,
Peçenek, Beşir Hacılu, Ediklü, Yaycılu, İmirzaoğlu, Han Beyoğlu ve Avcı cemaatleri yaşamaktaydı28. 1563 yılı tahririnde
bu bölge bir nahiye şeklinde Kars-ı Maraş sancağı sınırları içerisine alınmış ve Haruniye’den sonra kaydedilmiştir29. Ba-
yındır diye adlandırılan topraklarda yaşayan bu 8 cemaatin bağlı olduğu Kara Bayındır taifesi hakkında bir bilgiye sahip
değiliz. Bayındır’da yaşayan Peçenek cemaatinin Kara Bayındır taifesine bağlı olması sadece idari bakımdan olmalıdır.
Tarsus ile Düziçi-Haruniye yöresinde görülen Varsak Türkmenlerinden Ulaş boyunun obalarından birisi de Bayındır obası
idi30.

Peçenek boyunun adı yukarıda sözünü ettiğimiz Bayındır vesilesiyle cemaat adı olarak geçmektedir31. Peçenek-
lerin Bayındır’daki kışlak yurtları bugün de Peçenek adını taşıyorsa da orada ancak Tecirli aşiretine mensup köylüler gö-
rülebiliyor32.

24 Bahaeddin Yediyıldız, “Türkiye’de Yer-adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11- 13 Eylül
1984, Ankara 1984, s. 27. Verilen yer adlarından Elmalı- Kaş’da % 43’ü, Konar’da % 37’si, Ordu’da % 33’ü boy,
oymak ve şahıs adlarından alınmıştı.
25 TD.450 (1525), s. 312; Y. Kurt, Çukurova Tarihinin Kaynakları I, s. 369. Boz-ok’ların diğer boyları olan Kayı,
Bayat, Karaevli, Yazır, Döğer, Dodurga, Kızık, Beydili boylarının köy veya mezra adı olarak hiç geçmemesi belki de
Çukurova’da yerleşen Türkmenlerin Oğuzların Üç-ok koluna mensup olmaları ile açıklanabilir.
26 TD.450 (1525), s. 118; Y. Kurt, Çukurova Tarihinin Kaynakları I, s. 140.
27 F. Sümer, Oğuzlar, s. 315. Sümer’e göre tahrir defterlerinde 52 köy ve mezranın Bayındır adını taşımakta ve bunlar
daha çok Anadolu’nun orta ve batısında bulunmaktaydı.
28 TD.450 (1525), s. 458. En son olarak sayılan Avcı cemaatinden sonra “Bac-ı Bazar-ı Bayındır ma’a ihtisâb-ı Bayındır
fî sene 1.000” denilerek sanki müstakil bir nahiye imiş gibi Bayındır’a ait boyahane, ma’sara, kanâra gibi toplamı
10.810 akça yapan gelir kaynağı yazılmıştır.
29 TD.168 (1563), v. 336b. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Kars-ı Maraş Mufassal Tahrir
Defteri.
30 F. Sümer, Oğuzlar, s. 317.
31 TD.450(1525), s. 379.
32 F. Sümer, Oğuzlar, s. 322.

26