Page 13 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

yirmi yirmi beş yaşında adamlardan müretteb ve muazzaf ve muntazam olarak on beş sene kadar
ale’d-devâm hidmet-i askeriyyede kıyam idüb badehu ihrâc ve ba’zan âsakir-i redîfeye (yedek asker)
idrâc iderler. Ve lede’l-hace alaylarının noksanlarının tekmili zımnında alınacak âsâkir ve neferât dahî
nizâmları vechiyle alayı kangı sancağa merbût (bağlı) ise oradan kanun ve ka’idesi üzere bilâ münazaa
(tartışmasız) alınur ve bunlara iktizâsına (gereğine) göre maaş ve senede bir elbise viriilüb ve ta’yinat
olarak etmek i’tâ olunub me’kulât mebzûl (yiyecek bol) olduğuna mebnî lahm (et) ve sâ’ir me’ kul âti
arını kendüleri alub idâre itmek üzere bedel viıirler ve bu sebeble sefer ve ha- zerde (savaş ve barışta)
ga’ilesizce idâre iderler ve bundan başka müstahfız-ı şehir sûretiyle kâffe-i esnâfdan mürekkeb asker
ve oldukça muallem vardır ve âsakir-i muntaza- manın zâbitleri âdî sûretde neferâtdan nasb olunma-
yub eshâb-ı ma’lûmâtdan olan ofiçi- yallardan (subay-official) ta’yîn olunub iş bu ofiçiyallar dahî
ibtidâ mektebleıde tahsîl-i el- sine-i ecnebiyye (yabancı dil eğitimi) ve hesab ve resim ve coğrafya ve
târih ve hendese ve hey’et ve sâ’ir bu misüllü ulûm-ı lâzıme ve talim ve taallüme ve manevraya dâ’ir
fiinûn-ı mukteziyyeyi lâyıkıyla tahsîl idüb badehu (sonra) zâbit nasb olunurlar ve âsakir-i nizâmiyye
zâbitleri her yerde mu’teber olarak hattâ bir yüzbaşının imparator sofrasında taam itmekliğe kadar
kadıti istihkak ve meziyyeti olabilür.

Ve hin-i vefatlarında (öldüklerinde) bile familyalarına i’tibâr iderler ve emek ve hidmetine göre
mükâfât tahsîs iderler. Ve sıbyanın tahsîl-i ulûm ve fünûn itmelerine begâyet dikkatlaıi olduğundan
zükûr ve inâsdan (kız ve erkek) çocukları beş altı yaşına vardık da mahallât mekteblerine virıib on iki
yaşına kadar kendü lisânları ve elsine-i sâ’ireyi (diğer dilleri) ka’ide üzere okuyub yazmağı tahsîl ve
on iki yaşından sonra yine ekserisi devlet akademilerinde iktizâsına ve her birinin istidâd ve heves-
ine göre kangı san’ate sâlik olacak ise ana göre ulûma (bilimler) ve fünûn (fen bilimleri) ve sanayi’e
dâ’ir şeyleri terbiye hâneleıinde öğrenüb on sekiz yaşına vaıdıkda fünûn-ı lâzımeyi tekmil iderler. Ve
ba’zı bu makule büyük terbiye hanelerin usûl ve nizâmı üzere şâkirdânı (öğrenci) fakat haftada bir
kerre hânesine ve anası babası yanına gidüb mâ’adâ vakitlerinde ka’ide üzere ale’d- devam tahsîl-i
ulûm ile meşgûl olurlar ve bunların me’kulât ve melbûsât (giysileri) ve sâ’ir masârifât-ı lâzımelerini
sene besene peder ve akrabaları mekteb müdiri tarafına i’tâ (verirler) iderler. Çünki, bunların ulûm-ı
nakliyyeden mâ’adâ ulûm-ı akliyyeden olan hikmet ve hey’et-i tabâbete ve musikîye ve ale’l-husûs
fünûn-ı harbiyye ve bahriyye ve usûl-i politikayı düveliyye ve maarif-i sâ’ireye i’tibârat-ı müfriteleri
(aşırı ilgileri) olduğundan, anların mahsûs mektebleri olarak usûlü vechiyle tahsîl iderler. Ve bunlardan
başka, kâffe-i tabâyi-ı eşyâya lcesb-i vuküf itmek dahî usûl-i mer’iyyeden bulunduğundan bi’l-cümle
hayvanât ve ma’deniyyât ve nebadâtın keyfiyyât ve te’sîrâtını dahî tecrübe ile her biri fünûn-ı mahsû-
sa hükmünde olarak iktizâsını tahsîl iderler. Ve yalnız ilmiyle kanaat itmeyüb tecriibe-i ameliyye-
si (uygulama ve deney) dahî istihsâl olunmak üzere meselâ, her bir iklimde bulunan zî-aıh kâffe-i
hayvanâtın mürde ve kadidleri (kadavraları) ve berr ve bahrde (karada ve denizde) olan bi’l-cüm-
le ma’deniyyâtın numûneleıi bilâd-ı bârede ve hârede bulunan kâffe-i eşcâr ve nebadâtın bahçeleri
mevcûd olarak lede’l-hâce re’yü’l ayn müşâhade iderler. Cesîm-i teşrihhâneleıi dahî olarak ilm-i teşri-
hi dahî lâyıkıyla tecrübe ve İlmîsini tahsîl iderler. Hasîs ve nefis kâffe-i umûru fenn-i mahsûs hükmüne
koyub kitablar le’lif olunmuş olduğundan, erbâbı cümlesinin ilm ve amelîsini ka’idece öğrenirler. Ve
bu ikdamât cihetiyle o makule ehl-i ulûm ve fünûn kesret üzere bulunub hele kendü lisanı¬nı olcuyub
yazmayan ve maslahat-ı zâtiyyesini idare idecek kadar hesab ve kitab bilmeyen zükûr ve inâdan yok
hükmündedir. Ve kitab basmahâneleri dahî bir nev’î esnaflık sûretinde olub her kim taleb ideı* ise
akçasını virüb istediği ve te’lif eylediği kitabı tab’ ve temsîl itdiıebilür. Ve iş bu basma maddesi Fran-
sa ve İngiltere taraflarında serbest olarak devlet ve mezhebleri hakkmad dürlii şeyler tab’ itdiiriib

13