Page 71 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

403) . Bu medreselerden birisi, Perrot’nun seyahatinden altı yüz yirmi sekiz yıl
önce, 1233 yılında inşa edilen Toğrakiye mescidi/medresesidir14. Emîr
Nureddin Toğrak15 tarafından kurulmuştur. Kendisi, Selçuklu Sultanı Alaeddin

Keykubad’ın Amasya valisidir. Medresenin etrafında oluşan geniş yerleşke, iki

yüz elli yıl Toğrakiye Mahallesi adıyla ün kazanmıştır. Tâ ki Mehmet Paşa bu

mahalleye kendi külliyesini kuruncaya kadar… Mehmet Paşa, Hızır Paşa’nın

oğludur. Hızır Paşa ise meşhur Yörgüç Paşa’nın kardeşi. Aynı aileden olan bu

üç kişinin ortak özelliği, Amasya’da sancak beyliği yapan şehzadelere lalalık

yapmış olmalarıdır. Yörgüç Paşa, Şehzade Murat’ın lalasıdır. Hızır Paşa,

Şehzade Alaeddin ile Şehzade Bayezid'in lalası... Mehmet Paşa ise, II.

Bayezid’in oğlu olup otuz bir yıl Amasya valiliği yapan (1481-1512) Şehzade
Ahmet’in lalasıdır16. Lalalar, şehzâdelerin özel eğitimiyle meşgul olan

hocaları, valilik görevlerinde en yakın yardımcılarıdır. Bu üç paşanın diğer

ortak bir özelliği de Rum Beylerbeyliği yapmış olmalarıdır. Osmanlı

şehzadeleri ve onların en üst idari görevlerde bulunan lalaları, Amasya’da

Danişmendli ve Selçuklu dönemi kültür hayatının gelişerek devam etmesinin

itici gücü olmuşlardır. Toğrakiye mahallesinde, Toğrakiye

mescidi/medresesinin hemen yanında, 1485 yılında, Mehmet Paşa’nın bir

külliye kurmasını bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Mehmet Paşa’nın

hayratı olan bu külliye, bir buk’a/zaviye, medrese, cami, imaret, fırın ve diğer

müştemilattan ibaretti. Külliyede hizmetlerin sürekliliği için de eyaletin

muhtelif yörelerinde bulunan birçok köy ve ekinlik ile binalardan oluşan gelir
kaynakları vakfedilmişti17. Bu yapılaşma mahallenin fizikî, iktisadî ve kültürel

yapısını değiştirmiş; hayatı topyekûn canlandırmıştı. Burası artık eski meşhur

adıyla, Toğrakiye değil, Mehmet Paşa Mahallesi diye anılır olmuştu. Neyse ki,

Toğrakiye Medresesi, Amasya’nın merkezinde, Mehmet Paşa Külliyesinin

yanında, Yeşilırmak’a nazır bir alanda, yirminci asırda üstünden Mehmet Paşa
Caddesi geçinceye kadar, varlığını sürdürebilmişti18. Osmanlılar Amasya’yı

yeniden inşa ediyorlardı. Yukarıda adı geçen Yörgüç Paşa, külliyesini 1431’de

Gökmedrese Mahallesinde kurmuştu. Şehzade Ahmet ise, Hacı İlyas
Mahallesinde, 1486 yılında, babası adına Sultan II. Bayezid Külliyesi’nin19

inşaatını tamamlatmış ve açmıştı. Bunlar en önemlileriydi. Ancak bunlar

dışında da Amasya, Danişmendli, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde,

14 Eski metinlerde bu kelimenin ilk harfi “Tı”dır. Bu sebeple “Toğrakiye” veya
“Doğrakiye” biçiminde okuyup yazanlar vardır. Bu ad, halkın dilinde “Dırakiye” ye
dönüşmüştür. On dokuzuncu yüzyılda ise yazılı metinlere bile “Ağrakıye” olarak da
geçmiştir. Bu makalede ele alacağımız mektupta böyle yazılmıştır (DİBA-Sicil
Dosyası, nu: 544). Bu binanın kitabesi Arapçadır. Kitabedeki bir kelimeyi Hüseyin
Hüsameddin “mescid” (2007, c.1, s. 97, 170-171), Osman Fevzi Olcay ise “medrese”
olarak okumuştur (Olcay 2002). 1485’ten itibaren binanın medrese olarak kullanıldığı
kesinlikle bilinmektedir.

15 Nureddin Toğrak hakkında bkz. Olcay 2002.
16 Bu paşalarla ilgili olarak bkz. Özcan 2015, Başar, 2013, Keskin 2016.
17 Mehmet Paşa Külliyesi ve vakfı için bkz. B. Yediyıldız 2018, s.233-242.
Mehmet Paşa Medresesi için bkz. Hüseyin Hüsameddin 2007: 181-182; Olcay 2009:
65-66.
18 Mehmet Paşa Mahallesi, Toğrakiye ve Mehmet Paşa medreseleri için bkz.
Hüseyin Hüsameddin 2007, c. 1, s. 97, 177, 181-182.
19 Bayezid Külliyesi Medresesi’nin 19. Yüzyılın ikinci yarısındaki durumu
için bkz. Olcay 2009: 70. Hüseyin Hüsameddin 2007: I, 172-173. Bir Osmanlı
külliyesinin işlevi konusu için bkz. Yediyıldız 1981.

176