Page 83 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

yıllarda doktora tezi olarak hazırladığı, 1530–1699 yılları arasını kapsayan ve ellinin üzerinde eseri
incelediği ve bu şekilde bu yıllar arasında Avrupalıların Osmanlıya bakış açısını ortaya koyduğu çalış-
ma oldukça önemli bir örnektir. Bunun gibi temelde Batı’daki Türk imgesinin oluşmasına yönelik
seyahatnamelerin temel kaynak olarak kullanıldığı başka edebi çalışmalar da yapıldı. Tülay Reyhan-
lı’nın İngiliz seyyahlardan hareketle XVI. yüzyılın İstanbulu’na dair hazırladığı eser ise bu alanda
yapılan ilk önemli çalışmalardan biridir.21 Seyahatnameler 1980’lerde bilimsel etkinliklere de konu
olmaya başladı. 1985 yılında Eskişehir’de düzenlenen I. Uluslararası Seyahatnamelerde Türk ve Batı
İmajı Sempozyumu Batı’daki Türk imajının oluşumunda Batılılar tarafından yazılan seyahatnameler-
in oldukça belirleyici rolleri olduğuna dair yerli ve yabancı katılımcıların önemli tespitleri oldu.22 Bu
bağlamda seyahatnameler sadece tarihi kaynaklar olarak bu alanla ilgili çalışmalarda değil bir edebi
bir kaynak olarak gezi edebiyatına yönelik çalışmalara da kaynaklık etmeye başladı. Ayrıca Batı’da
bir Osmanlı-Türk imcesi yaratması açısından seyahatnameler bu alanda incelemelere tabi oldular.23
Seyahatnameler barındırdığı çizili bilgiler bakımından mimari ve sanat tarihi açısından da önemli kay-
naklar olduğu için bazı akademik çalışmalara konu oldu. Bu bağlamda bazı şehir ve bölgelerin mimari
ve konut yapıları hakkında seyahatname merkezli önemli araştırmaların da yapıldığını görmekteyiz.24
Bu dönemden itibaren Osmanlı sosyo-ekonomik tarihine yönelik çalışmaların yoğunlaşmasıyla be-
raber seyahatnamelerin ana kaynaklar olduğu akademik çalışmalarda da belirgin bir artış görüldü.
Özellikle de şehir tarihleri açısından seyahatnameler, tarih yazımının yeni bir kaynağı olarak kul-
lanılmaya başlandı. Bu konuda en erken örneklerden birisi Rıfat Özdemir’in Ankara üzerine hazır-
ladığı çalışmadır. Her ne kadar çok fazla seyahatnameden istifade etmese de Özdemir şehrin tarihi için
seyyahların verdiği bilgilerin önemini vurgulamıştır.25 Artık bu dönemden sonra seyahatnameler ayrı
bir çalışma alanı haline geldi. Yerel tarihin en önemli kaynaklarından olmaları itibarıyla arşiv kay-
nakları gibi birinci el kaynakların yanında seyahatnameler de çalışmaların içeriklerini zenginleştiren,
döneme dair canlı bir tasvir ortaya koyan kaynaklar olarak daha fazla kullanılmaya, dahası sadece
seyahatnamelere dayanan eserlerin ortaya çıkması çıkmaya başladı. Bu yeni eğilim çerçevesinde seya-
hatnamelere dayalı yüksek lisans ve doktora çalışmaları hazırlandı. Bu çalışmalar ya bir seyyaha göre
bazı yerleşim birimleri, belirli bir zaman diliminde belli bir bölge26 ve birden çok seyyaha göre bir
şehrin27 incelenmesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu şehir tarihi denemelerinin yanında yine seya-
hatnamelere göre Osmanlı toplumunun sosyo-ekonomik yapısı hakkında başka akademik çalışmalar
da ortaya konulmuştur.28 Türkiye’de seyahatname çalışmalarında Yerasimos’un çok önemli katkıları
oldu. Şüphesiz bu alandaki en önemli katkısı yazarın Osmanlı İmparatorluğu’na gelen seyyahların
eserlerinin, içeriklerinin ve seyahat rotalarının incelendiği çalışmadır.29 Fakat bu eser sadece XIV. ve
XVI. yüzyıllar arasını kapsamakta ve diğer yüzyıllardaki seyahatnamelere değinmemektedir. Robert
Mantran’ın yazdığı ve 1990 yılında Türkçe çevirisi yayınlanan XVII. yüzyılın ikinci yarısında İs-
tanbul’un incelendiği eserde yerli ve yabancı seyahatnameler önemli kaynaklar olarak kullanılmıştır.
Yerasimos’un öncü çalışmasının devamı niteliğinde olan diğer tercüme faaliyetlerine de değinmek ge-
rekmektedir. Zira vefatından önce dilimize kazandırılmalarına öncülük ettiği Tournefort Seyahatname-
si, Tavernier Seyahatnamesi ve ölümünden sonra yayınlanan Thevenot Seyahatnamesi Türkiye’de bu
kaynaklara olan ilginin diğer bir göstergesidir. Bunların yanında Osmanlı tarihi için hazırlanmış rehber
kitaplarında da seyahatnameler temel kaynaklar arasında gösterilmiştir.30 Faroqhi’nin Osmanlı Tarihi
Nasıl İncelenir adlı eseri seyahatnameleri tarih yazımı ve özellikle mahalli tarih çalışmaları açısından
kaynak olarak inceleyen önemli bir adımdır.31 Seyahatnamelere yönelik ilginin yoğunlaşması açısın-
dan yukarıda saydığımız çalışmaların dışında bazı şehirler örneğinde ve değişik seyyahların ilgili şehir

83