Page 87 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

örneğinde yaptığı gibi seyyahların Gümüşhane ile ilgili anlatılarının kitabın ek kısmında orijinal dili
ile ilave edilmiş olmasıdır.49 Burada son bir değerlendirme olarak bazı seyahatnamelerin ortaya çıkışı
açısından yakın bir zamanda yayınlanan bir çalışmaya değinmek yerinde olur. Bilindiği gibi her bir
seyahatnamenin ortaya çıkmasında belli bir misyon etkili olmuştur. Günümüzde bile belli başlı sakın-
caları olan, uzak bölgelere gitmek ve burada her türlü bilinmezliklerin olabileceği yolculuklar elbette
eski dönemler için düşündüğümüzde herkesin kalkışacağı işler değildi. Öyle ki diplomatik bir görev,
hac, misyonerlik faaliyetleri, ticaret, askeri seferler ve bilimsel nedenler seyahatlerin yapılmasındaki
en önemli unsurlardı. Bu bakımdan hemen hemen her bir Avrupalı seyyah Osmanlı coğrafyası gibi
geniş bir bölgede resmi bir misyon çerçevesinde incelemeler yapmıştır. Bu bakımdan sadece seyahat-
namenin bağımsız bir metin olarak seyyahtan, mesleğinden, seyahat amacından ve döneminden ayrı
bir şekilde incelenmesi yanlış olur. Her bir seyyahın yazdıkları onun mesleki özelliklerine ve seçi-
ciliğine göre oluştuğuna göre araştırmacıların bu özelliklerinin farkında olması önemlidir. Bu konuda
Yılmaz’ın, Victor Fontanier’nin Doğuya Seyahat adlı üçleme seyahatnamelerinin sonuncusu olarak
yayınlanan eserin50 çevirinde yaptığı giriş önemlidir. Fransız hükümetinin görevlisi olarak 1821’de
Osmanlı ülkesine gönderilen Fontanier dokuz yıl boyunca Osmanlı ülkesinde seyahatler gerçekleştirip
bunları iki ayrı cilt olarak yayınladı. Fontanier’nin bu tecrübesi onun 1830’da bu kez Trabzon’daki
Fransız konsolosluğuna atanması sürecine etkili oldu. Fontanier iki yıla yaklaşan Trabzon misyonun-
dan sonra 1834’te Fransa’ya döndükten sonra bu kez de Trabzon izlenimlerini yayınladı. Yılmaz,
Fontanier’nin konsolosluk döneminde Fransız makamları ile yapmış olduğu yazışmalardan hareketle
çevirisini yapmış olduğu esere geniş bir giriş kısmı hazırlamıştır. Bu ayrıntılı giriş kısmı, okuyucuya
Fontanier’nin resmi misyonu süresince yapmış olduğu yazışmalar ile seyahatname olarak yayınladığı
Trabzon izlenimleri arasında bir mukayese yapma imkânı vermektedir.51

Bu bakımdan seyyahı, misyonunu ve dönemi anlamak adına Yerasimos’un Tavernier, Thévenot ve
Tournefort seyahatnameleri için yazmış olduğu ayrıntılı giriş kısımlarının okuyucu ve araştırmacılar
için çok önemli olduğunu bir kez daha vurgulamak gerekir. Bu sınıflandırmadan sonra seyahatnamel-
erde verilen bilgilerin yerel tarih için hangi alanlara yönelik olduğuna dair bazı değerlendirmeler yap-
mak mümkündür. Yukarıda örnek çalışmalarda da görüldüğü gibi seyyahların gezip gördükleri yerlerin
coğrafyası, bu coğrafyanın insan yaşantısı ürerindeki etkisi ve şehirlerin görüntüsü gibi fiziki tanım-
lamaların çok sık yapılmaktadır. Ancak bunun yanında bu fiziki yapı üzerinde insana dair unsurların,
geleneklerin, sosyal, kültürel ve dinsel mekânların da ayrıntılı anlatılara konu olduğu görülmektedir.52
Bu bakımdan seyyahların belli bir bölge veya şehir hakkında verdiği bilgileri Madran’ın yazılı ve
çizili bilgiler sınıflandırmasından biraz daha ayrıntılı incelediğimizde fiziki yapı ve bu yapı üzerinde
yer alan sosyal yapı ve buna etki eden unsurlar olarak iki kısımda incelemek mümkündür.53 Fiziki
yapıya dair verilen bilgileri genel olarak değerlendirdiğimizde genellikle yol güzergâhları, deniz yolu
ise yolculuk sırasında uğranılan limanlar, karayolu ise yol üzerinde bulunan yerleşim yerlerine ilişkin
ayrıntıların çok sık karşılaştığımız detaylar olduğu söylenebilir. Bu ayrıntılar zaman zaman görsel
kaynaklar ile desteklenen şehirlerin manzaralarına ilişkin detaylar, şehrin yerleşim dokusu, mahal-
lelere dair detaylar içerir. Seyyahların bu fiziki yapıya ve özellikle de yerleşim dokusuna dair bilg-
ileri zamanla şehirlerin geçirdiği değişimleri anlama açısından oldukça önemlidir. Fiziki yapının bir
parçası olarak şehirdeki yaşam koşullarının daha iyi ifade edilebilmesi için iklim ve bitki örtüsünden
de bahsedilmekte; şehirde yetişen ve iktisadi bir önem arz eden meyve ve sebzelerin de üzerinde
durulmaktadır. İklim koşullarının bir parçası olarak zaman zaman yörenin sıhhi koşulları üzerinde de

87