Page 82 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

bırakmasıdır. Jeolog, coğrafyacı, arkeolog ve tarihçi gibi bilimsel disiplinlerden gelen seyyahlar al-
anlarına göre daha önemli ve bilimsel verilere dayalı eserler ortaya çıkarmışlardır. Bunlardan başka,
seyyahlar içinde siyasi görevliler, hacılar, yeni ticaret yolları arayanlar, siyasi ajanlar, konsoloslar, bitki
ve böcek toplayan doğa bilimciler ve misyonerler bulunmakta ve bunlar kendi alanı ile ilgili gözlemler
yapmaktadırlar.11 Hatta ister mesleki olarak uzmanlaşmış bir araştırmacıya ister gezi amacıyla seyahat
etmek isteyenlere yönelik rehber yayınlar ortaya çıkmaya başlamıştır.12 Bunun yanında XIX. yüzyıl-
da Osmanlı ülkesinde seyahatler yapan seyyahların İngiltere örneğinde Royal Geographical Society,
Fransa örneğinde de Société de Géographie gibi derneklerin üyeleri olduğu ve hazırlamış oldukları
bazı özel raporları bu cemiyetlerin yayın organlarında yayınladıkları da görülmektedir. Bu bakımdan
seyahatin Batı için Ortaçağdan XIX. yüzyılın sonlarına kadar geçirdiği dönüşümün entelektüel, siyasi
ve ekonomik gelişmeler doğrultusunda ve farklılaşan amaçlarla şekillenmesi bir bilgi kaynağı olarak
seyahate ve seyahatnamelere ayrı bir önem kazandırmıştır. Zira Batı için seyahat toplumda soylu-
luğun bir göstergesi olarak kabul edilse de Ortaçağ’da içine kapanmış olan Avrupa’nın önce Akdeniz
dünyasına, daha sonra da Coğrafi Keşifler ile dünyaya açılmasında önemli bir rol icra etmiş ve Batı
medeniyetinin her alanda ortaya çıkmasında katkı yapmıştır. Bu bakımdan Batı’da seyahat için pek
çok disiplini ilgilendiren geniş bir perspektif oluşmuş, “travel literature” denilen geniş bir külliyat
ortaya çıkmış13 ve seyahatname koleksiyonları oluşturulmuştur.14

Türkiye’de Seyahatname Çalışmaları

Son zamanlarda seyahatname çevirileri, araştırmalarda seyahatnamelerden daha fazla istifade
edilmesi ve seyahatname temalı çalışmalar bağlamında bu kaynakları en azından Osmanlı tarihi
için sınırları tam olarak belli olmayan yeni bir çalışma alanı olarak ortaya çıkardı. Her ne kadar bu
çalışmanın amacı seyahatnamelere dair ayrıntılı bir bibliyografya ortaya koymak olmasa da en azından
ülkemizde bu kaynaklara yönelik ilginin gelişimini göstermek açısından örnek bazı çalışmalara işaret
etmek yerinde olur. Aslında ülkemizde seyahatnamelere yönelik ilgi her ne kadar bunların araştırma-
larda kaynak olarak kullanılması şeklinde karşımıza çıkmasa da çeviri faaliyetleri ekseninde 1930’lu
yıllardan itibaren gözlemlenebilir. Amicis, Busbecque, Clavijo, Xenophon gibi eserlerin çevirileri ile
başladığını gördüğümüz bu ilgi daha sonra başka eserlerin de çevrilerek okuyuculara sunulması ile de-
vam etmiştir.15 Bu süreçte Reşat Ekrem Koçu’nun popüler nitelikte de olsa “Türkiye Seyahatnameleri
Serisi” başlığı altında Amicis, Deyrolle, Craven, Thevenot, Montagu ve Dauzats’ın seyahatnamelerin-
den özet niteliğinde yaptığı tercümeleri mutlaka belirtmek gerekir.16 Bu çevirilerin yanı sıra bilhassa
seyahatnamelerin ülkemizde tanınma sürecine katkı yapan bazı makale ve derlemelerin de zamanla
ortaya çıkmaya başlandığı görülmektedir.17 Ancak bu öncü çalışmaların küçük çaplı birer tanıtım ve
çeviri faaliyetinden öteye gidemediğini, diğer bir ifade ile değişik disiplinler için birer kaynak olarak
kullanılan çalışmalar olmadığını belirtmek gerekir. Bu bakımdan 1980’lerden itibaren seyahatnameler
Osmanlı tarihinin birer kaynağı olarak başta yabancı araştırmacılar olmak üzere çalışmalarda kullanıl-
maya başlanmıştır. Mantran ve Lewis’in çalışmaları bu konuda karşılaştığımız ilk örneklerdendir.18
Bunun yanında her ne kadar akademik çalışmaları olarak nitelendiremezsek de, popüler nitelikte özet
şeklinde Lady Montaqu, Thevenot, Howard, Olivier, Markopolo Busbecg, Tavernier ve Baron De
Tott’un seyahatnamelerinin çevrilmelerine dayanan “Tercüman 1001 Temel Eser Serisi”nin de seya-
hatnamelere olan ilgiyi arttırdığını söyleyebiliriz.19 Ayrıca bu tarihlerden itibaren seyahatnameler üze-
rine olan akademik ilgi bazı öncü çalışmalar ile daha da belirginleşti. Bu bakımdan Aybet’in 1980’li

82